menu  

Joods Monument Arnhem
Joods Monument Arnhem

     

     

     

     

Mogendorff - Leeuw, de   Susanna

Adres: Frombergdwarsstraat 13 (nu nummer 2)

Susanna bereikte de leeftijd van 42 jaar

 

Geboorteplaats: Arnhem   geboortedatum 07-06-02

Plaats van overlijden: Auschwitz   sterfdatum: 25-10-44

Beroep:

 

Susanna's verhaal

Op 12 september 2023 zijn twee struikelstenen gelegd op Frombergdwarsstraat 2. Wat betreft het adres: de nummering is na de oorlog veranderd. Vroeger begon de nummering vanaf de Frombergstraat, met de oneven nummers links, dus aan de noordzijde van de straat. Het huidige hoekhuis Frombergdwarsstraat 2 is het oude adres Frombergdwarsstraat 13. De familie Mogendorff was huurder van het huis (bron: Ad Habets).

 

Ellen Mogendorff hield bij deze gelegenheid de volgende toespraak: 


Beste aanwezigen, wat fijn dat u hier bent!

Vandaag, op dinsdag 12 september 2023 worden er hier twee ‘Stolpersteinen’ geplaatst in de stoep voor het huis aan de Frombergdwarsstraat nummer 2(voorheen was dit nummer 13). Ze zijn gelegd ter nagedachtenis aan de toenmalige bewoners, die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord, namelijk onze grootouders: Michael (roepnaam Michel) Mogendorff en Suzanne Mogendorff-de Leeuw.


Graag willen we (mijn zus Michaela en ik) iets vertellen over onze grootouders. 

Op dit adres woonden vanaf begin dertiger jaren in de vorige eeuw onze grootouders

en hun drie zonen, Joop (1926), Hans (1929) en onze vader Paul (1932). Wij hebben onze grootouders niet gekend, helaas. Maar dankzij de ‘memoires’ (schriftelijk en mondeling) van onze oom Joop en onze vader hebben we toch veelinformatie over hen. Wat wij begrepen hebben, waren het lieve, vrolijke mensen die een goed huwelijk hadden. Ze waren heel sociaal. Zo hadden ze onze oom DIck (als baby) heel lang in huis omdat zijn moeder (onze oudtante Joke) ziek was. Ze namen een vluchtelingen uit Duitsland in hun gezin op als pleegkind (Malie) en waren actief in de opvang van andere vluchtelingen.


Ze waren ‘behoudend vroom’ Joods, zo hadden ze bijvoorbeeld een kosjer huishouden.

Zowel de families van onze grootvader als van onze grootmoeder woonden grotendeels in Arnhem en trokken veel met elkaar op. Vooral rond sjabbat en de Joodse feestdagen. Maar ze gingen ook met elkaar op vakantie en vierden verjaardagen samen. Michel, zijn broer Sally (vandaag is ook zijn familie hier aanwezig) en hun vader Jozef (onze overgrootvader) hadden in Arnhem een etikettenfabriek met de naam Mogendorff. De fabriek is tijdens de oorlog door de Duitsers in beslag genomen en in 1944 in brand gestoken. Na de oorlog is de fabriek weer in de familie terug gekomen en opnieuw opgebouwd en opgestart, en later als goed functionerend bedrijf verkocht. 

Onze grootouders waren vernieuwend en nieuwsgierig, ze reisden naar New York, 
Zwitserland, Israël en hadden een filmcamera, uniek voor die tijd! Zo is er een jaar of 30 geleden een hele doos films in ons bezit gekomen uit de periode 1936 tot ongeveer 1943. Het omvat o.a. een film over een huwelijk van onze tante Judith (de zus van onze grootvader), vakantiefilms, maar bevat ook de enige bestaande filmbeelden over de onderduik bij de familie Boogaard in de Haarlemmermeerpolder. Als er iets op tv te zien is qua filmmateriaal over de Joodse onderduik in Nederland dan wordt altijd deze film gebruikt. Uniek dat deze films er zijn, want zo hebben we toch levende beelden van onze grootouders!


Toen de oorlog begon had de familie een huis gehuurd in Bergen aan Zee. Het idee was met een boot te vluchten naar Engeland, maar dat is helaas niet gelukt. Ze waren te laat. Toen zijn ze weer terug gegaan naar Arnhem. Daar leden ze onder de steeds verder beknellende maatregelen tegen de Joden. Na het overlijden van onze overgrootmoeder (de moeder van Michel) in juli 1942 dook de familie onder. Eerst samen bij boer Hannes Boogaard en zijn familie in de Haarlemmermeer. Deze bijzondere moedige familie, die vanuit hun Christelijke levensovertuiging veel Joodse mensen onderdak boden deden dit met groot gevaar voor eigen leven. Nadat er een grote groep verraden was zijn Joop en Hans samen ondergedoken bij de familie Schontaler in Haarlem (nazaten van de familie Schontaler zijn hier vandaag ook aanwezig).


Paul (onze vader) was elders ondergebracht en is uiteindelijk in Friesland ondergedoken in Balk bij Henny Terwisga en haar vader en daar tot het einde van de oorlog gebleven en als Paultje de Boer door het leven gegaan. In 1943 zijn onze grootouders verraden en na een grote overval op de boerderij bij de familie Boogaard naar Westerbork getransporteerd. Van daaruit zijn ze via Theresienstadt in Auschwitz terecht gekomen. Hier is onze grootmoeder Suzanne direct bij aankomst vergast (op 23 oktober 1944). Van haar is nog een brief in ons bezit die ze heeft geschreven op de laatste avond van haar leven in Theresienstadt. Deze brief kan ik tot op de dag van vandaag niet lezen zonder geëmotioneerd te raken. Het leek alsof ze wel wist wat er ging gebeuren…


Onze grootvader Michel is ergens rond februari 1945 overleden (of vermoord, dat weten we niet) in de omgeving van Auschwitz. Hun zonen hebben alle drie de oorlog overleefd, dankzij lieve en vooral moedige mensen die hen de gelegenheid boden bij hen onder te duiken. Zij hebben allen de Yad Vashem-onderscheiding toegekend gekregen! Helaas zijn veel familieleden van ons in de oorlog vermoord en zijn er maar enkelen teruggekomen. Voor een totaaloverzicht verwijs ik naar joodsmonument.nl of het Namenmonument in Amsterdam. 


Hoe ging het na de oorlog verder met de drie zonen? Toen duidelijk was dat hun ouders niet meer terug zouden komen, is onze vader Paul met de zus van zijn vader -tante Judith- mee naar Israël gegaan, waar inmiddelsal meer familie was. Kort daarna zijn ook Hans en Joop naar Israël gegaan.

- Hans is helaas in 1948 in de Onafhankelijkheidsoorlog in Israël gesneuveld.

- Joop is in Israël getrouwd met Ruth Menachem en heeft daar een groot gezin gesticht met drie kinderen (Micky, Suzanne en Ronald) en een grootaantal kleinkinderen en achterkleinkinderen. Inmiddels is hij 97 jaar oud.

- Paul (onze vader) is na enkele jaren in Israël te hebben gewoond weer naar Nederland terug gekomen, waar hij getrouwd is met onze moeder Frieda Glazrot. Ze hebben een gelukkig leven gehad, waarbij zij twee dochters kregen (Michaela en Ellen), kleinkinderen en een achterkleinkind. Paul is helaas al in 2006 overleden en heel recent helaas ook onze moeder.


We hadden al lang de wens om deze Stolpersteinen te laten plaatsen en zijn blij dat het nu dan eindelijk zo ver is. De reacties van de huidige eigenaar en de buren

hebben we als hartverwarmend ervaren. Heel veel dank daarvoor en voor jullie gastvrijheid vandaag! En natuurlijk ook de andere aanwezigen en organisatiecomité veel dank.


We vinden het heel jammer dat we onze grootouders nooit hebben leren kennen. Maar hopen dat de plaatsing van deze Stolpersteinen er aan bij zal dragen dat hun namen nooit vergeten zullen worden.

 

Moge hun ziel gebundeld worden in de bundel van het Eeuwige leven

 




Meer informatie over Susanna Mogendorff-de Leeuw, zie:

Susanna Mogendorff-de Leeuw (joodsmonument.nl)

 

 Familie Mogendorff (auteur Jans Askes)

 

* datum 

* plaats 

& datum/plaats 

∞ datum 

∞ plaats

oud

Jozef Mogendorff
& Sara Mogendorff
 
 4 kinderen

10.03.1873
28.07.1873

Almelo
Borne

 

16.06.1944
22.07.1942

Bergen-Belsen
Arnhem

71
68

 

 

 

 

 

 

 

Zanetta Mogendorff
& Samuel Philips

28.10.1897
10.04.1891

Arnhem
Arnhem

08.04.1919
Arnhem

15.01.1977
16.12.1962

Arnhem
Arnhem

79
71

 

 

 

 

 

 

 

Hanna Mogendorff
& Joel Spier

26.03.1899
12.09.1895

Arnhem
Avereest

Bakenbergscheweg

20.03.1943
20.03.1943

Sobibor
Sobibor

43
47

 

 

 

 

 

 

 

Michael Mogendorff
& Suzanna de Leeuw

3 zonen

30.01.1901
07.06.1902

Arnhem
Arnhem

 

28.02.1945
25.10.1944

M.Europa
Auschwitz

43
42

 

 

 

 

 

 

 

Salomon Israël Mogendorf
& Grietje Meijer

10.04.1904
21.07-1906

Arnhem
Groningen

 

13.12.1942
26.02.1943

Auschwitz

Auschwitz

38
36

 

 

  Familie de Leeuw (auteur Jans Askes)

 

 

⁎ plaats

& datum/plaats

∞ plaats

oud

Hartog (Henri) de Leeuw
& Paulina Gans
                              5 kinderen:

1876
1880

Arnhem
Aalten

1901
Arnhem

1939
1958

Israël
Israël

62
77

1.
Suzanna de Leeuw
& Michaël Mogendorff

 

1902
1901

 

Arnhem
Arnhem

 

1925
Arnhem

 

1944
1945

 

Auschwitz
M. Europa

 

42
43

2.
 Philip de Leeuw

 

1904

 

 

 

1943

 

Birma

 

38

3.

Marcus de Leeuw
& Sara Sophia Dina Lievendag
 
2 kinderen:
    Malka
    Henri

 

1906
1910

1943
1946


Arnhem
Borne

Arnhem
Arnhem


1939
Arnhem


1986
1969


 

Arnhem
Arnhem


80
59

 

 

4.
Johanna Rebecca de Leeuw
     & Arnold van Krefeld

 

1908
1909

 

Arnhem
Amsterdam

 

1935
Arnhem

 

1992
1992

 

Soest
Baarn

 

83
82

5.
 Amalia Clara de Leeuw
     & Heinz E. Wittenberg

 

1912
1909

 

Arnhem
Guttstadt (Pl)

 

 

1989
1981

 

Israël
Israël

 

77
72

Mogendorff - Leeuw, de   Susanna

Adres: Frombergdwarsstraat 13 (nu nummer 2)

Susanna bereikte de leeftijd van 42 jaar

 

Geboorteplaats: Arnhem   geboortedatum 07-06-02

Plaats van overlijden: Auschwitz   sterfdatum: 25-10-44

Beroep:

 

Susanna's verhaal

Op 12 september 2023 zijn twee struikelstenen gelegd op Frombergdwarsstraat 2. Wat betreft het adres: de nummering is na de oorlog veranderd. Vroeger begon de nummering vanaf de Frombergstraat, met de oneven nummers links, dus aan de noordzijde van de straat. Het huidige hoekhuis Frombergdwarsstraat 2 is het oude adres Frombergdwarsstraat 13. De familie Mogendorff was huurder van het huis (bron: Ad Habets).

 

Ellen Mogendorff hield bij deze gelegenheid de volgende toespraak: 


Beste aanwezigen, wat fijn dat u hier bent!

Vandaag, op dinsdag 12 september 2023 worden er hier twee ‘Stolpersteinen’ geplaatst in de stoep voor het huis aan de Frombergdwarsstraat nummer 2(voorheen was dit nummer 13). Ze zijn gelegd ter nagedachtenis aan de toenmalige bewoners, die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord, namelijk onze grootouders: Michael (roepnaam Michel) Mogendorff en Suzanne Mogendorff-de Leeuw.


Graag willen we (mijn zus Michaela en ik) iets vertellen over onze grootouders. 

Op dit adres woonden vanaf begin dertiger jaren in de vorige eeuw onze grootouders

en hun drie zonen, Joop (1926), Hans (1929) en onze vader Paul (1932). Wij hebben onze grootouders niet gekend, helaas. Maar dankzij de ‘memoires’ (schriftelijk en mondeling) van onze oom Joop en onze vader hebben we toch veelinformatie over hen. Wat wij begrepen hebben, waren het lieve, vrolijke mensen die een goed huwelijk hadden. Ze waren heel sociaal. Zo hadden ze onze oom DIck (als baby) heel lang in huis omdat zijn moeder (onze oudtante Joke) ziek was. Ze namen een vluchtelingen uit Duitsland in hun gezin op als pleegkind (Malie) en waren actief in de opvang van andere vluchtelingen.


Ze waren ‘behoudend vroom’ Joods, zo hadden ze bijvoorbeeld een kosjer huishouden.

Zowel de families van onze grootvader als van onze grootmoeder woonden grotendeels in Arnhem en trokken veel met elkaar op. Vooral rond sjabbat en de Joodse feestdagen. Maar ze gingen ook met elkaar op vakantie en vierden verjaardagen samen. Michel, zijn broer Sally (vandaag is ook zijn familie hier aanwezig) en hun vader Jozef (onze overgrootvader) hadden in Arnhem een etikettenfabriek met de naam Mogendorff. De fabriek is tijdens de oorlog door de Duitsers in beslag genomen en in 1944 in brand gestoken. Na de oorlog is de fabriek weer in de familie terug gekomen en opnieuw opgebouwd en opgestart, en later als goed functionerend bedrijf verkocht. 

Onze grootouders waren vernieuwend en nieuwsgierig, ze reisden naar New York, 
Zwitserland, Israël en hadden een filmcamera, uniek voor die tijd! Zo is er een jaar of 30 geleden een hele doos films in ons bezit gekomen uit de periode 1936 tot ongeveer 1943. Het omvat o.a. een film over een huwelijk van onze tante Judith (de zus van onze grootvader), vakantiefilms, maar bevat ook de enige bestaande filmbeelden over de onderduik bij de familie Boogaard in de Haarlemmermeerpolder. Als er iets op tv te zien is qua filmmateriaal over de Joodse onderduik in Nederland dan wordt altijd deze film gebruikt. Uniek dat deze films er zijn, want zo hebben we toch levende beelden van onze grootouders!


Toen de oorlog begon had de familie een huis gehuurd in Bergen aan Zee. Het idee was met een boot te vluchten naar Engeland, maar dat is helaas niet gelukt. Ze waren te laat. Toen zijn ze weer terug gegaan naar Arnhem. Daar leden ze onder de steeds verder beknellende maatregelen tegen de Joden. Na het overlijden van onze overgrootmoeder (de moeder van Michel) in juli 1942 dook de familie onder. Eerst samen bij boer Hannes Boogaard en zijn familie in de Haarlemmermeer. Deze bijzondere moedige familie, die vanuit hun Christelijke levensovertuiging veel Joodse mensen onderdak boden deden dit met groot gevaar voor eigen leven. Nadat er een grote groep verraden was zijn Joop en Hans samen ondergedoken bij de familie Schontaler in Haarlem (nazaten van de familie Schontaler zijn hier vandaag ook aanwezig).


Paul (onze vader) was elders ondergebracht en is uiteindelijk in Friesland ondergedoken in Balk bij Henny Terwisga en haar vader en daar tot het einde van de oorlog gebleven en als Paultje de Boer door het leven gegaan. In 1943 zijn onze grootouders verraden en na een grote overval op de boerderij bij de familie Boogaard naar Westerbork getransporteerd. Van daaruit zijn ze via Theresienstadt in Auschwitz terecht gekomen. Hier is onze grootmoeder Suzanne direct bij aankomst vergast (op 23 oktober 1944). Van haar is nog een brief in ons bezit die ze heeft geschreven op de laatste avond van haar leven in Theresienstadt. Deze brief kan ik tot op de dag van vandaag niet lezen zonder geëmotioneerd te raken. Het leek alsof ze wel wist wat er ging gebeuren…


Onze grootvader Michel is ergens rond februari 1945 overleden (of vermoord, dat weten we niet) in de omgeving van Auschwitz. Hun zonen hebben alle drie de oorlog overleefd, dankzij lieve en vooral moedige mensen die hen de gelegenheid boden bij hen onder te duiken. Zij hebben allen de Yad Vashem-onderscheiding toegekend gekregen! Helaas zijn veel familieleden van ons in de oorlog vermoord en zijn er maar enkelen teruggekomen. Voor een totaaloverzicht verwijs ik naar joodsmonument.nl of het Namenmonument in Amsterdam. 


Hoe ging het na de oorlog verder met de drie zonen? Toen duidelijk was dat hun ouders niet meer terug zouden komen, is onze vader Paul met de zus van zijn vader -tante Judith- mee naar Israël gegaan, waar inmiddelsal meer familie was. Kort daarna zijn ook Hans en Joop naar Israël gegaan.

- Hans is helaas in 1948 in de Onafhankelijkheidsoorlog in Israël gesneuveld.

- Joop is in Israël getrouwd met Ruth Menachem en heeft daar een groot gezin gesticht met drie kinderen (Micky, Suzanne en Ronald) en een grootaantal kleinkinderen en achterkleinkinderen. Inmiddels is hij 97 jaar oud.

- Paul (onze vader) is na enkele jaren in Israël te hebben gewoond weer naar Nederland terug gekomen, waar hij getrouwd is met onze moeder Frieda Glazrot. Ze hebben een gelukkig leven gehad, waarbij zij twee dochters kregen (Michaela en Ellen), kleinkinderen en een achterkleinkind. Paul is helaas al in 2006 overleden en heel recent helaas ook onze moeder.


We hadden al lang de wens om deze Stolpersteinen te laten plaatsen en zijn blij dat het nu dan eindelijk zo ver is. De reacties van de huidige eigenaar en de buren

hebben we als hartverwarmend ervaren. Heel veel dank daarvoor en voor jullie gastvrijheid vandaag! En natuurlijk ook de andere aanwezigen en organisatiecomité veel dank.


We vinden het heel jammer dat we onze grootouders nooit hebben leren kennen. Maar hopen dat de plaatsing van deze Stolpersteinen er aan bij zal dragen dat hun namen nooit vergeten zullen worden.

 

Moge hun ziel gebundeld worden in de bundel van het Eeuwige leven

 




Meer informatie over Susanna Mogendorff-de Leeuw, zie:

Susanna Mogendorff-de Leeuw (joodsmonument.nl)

 

 Familie Mogendorff (auteur Jans Askes)

 

* datum 

* plaats 

& datum/plaats 

∞ datum 

∞ plaats

oud

Jozef Mogendorff
& Sara Mogendorff
 
 4 kinderen

10.03.1873
28.07.1873

Almelo
Borne

 

16.06.1944
22.07.1942

Bergen-Belsen
Arnhem

71
68

 

 

 

 

 

 

 

Zanetta Mogendorff
& Samuel Philips

28.10.1897
10.04.1891

Arnhem
Arnhem

08.04.1919
Arnhem

15.01.1977
16.12.1962

Arnhem
Arnhem

79
71

 

 

 

 

 

 

 

Hanna Mogendorff
& Joel Spier

26.03.1899
12.09.1895

Arnhem
Avereest

Bakenbergscheweg

20.03.1943
20.03.1943

Sobibor
Sobibor

43
47

 

 

 

 

 

 

 

Michael Mogendorff
& Suzanna de Leeuw

3 zonen

30.01.1901
07.06.1902

Arnhem
Arnhem

 

28.02.1945
25.10.1944

M.Europa
Auschwitz

43
42

 

 

 

 

 

 

 

Salomon Israël Mogendorf
& Grietje Meijer

10.04.1904
21.07-1906

Arnhem
Groningen

 

13.12.1942
26.02.1943

Auschwitz

Auschwitz

38
36

 

 

  Familie de Leeuw (auteur Jans Askes)

 

 

⁎ plaats

& datum/plaats

∞ plaats

oud

Hartog (Henri) de Leeuw
& Paulina Gans
                              5 kinderen:

1876
1880

Arnhem
Aalten

1901
Arnhem

1939
1958

Israël
Israël

62
77

1.
Suzanna de Leeuw
& Michaël Mogendorff

 

1902
1901

 

Arnhem
Arnhem

 

1925
Arnhem

 

1944
1945

 

Auschwitz
M. Europa

 

42
43

2.
 Philip de Leeuw

 

1904

 

 

 

1943

 

Birma

 

38

3.

Marcus de Leeuw
& Sara Sophia Dina Lievendag
 
2 kinderen:
    Malka
    Henri

 

1906
1910

1943
1946


Arnhem
Borne

Arnhem
Arnhem


1939
Arnhem


1986
1969


 

Arnhem
Arnhem


80
59

 

 

4.
Johanna Rebecca de Leeuw
     & Arnold van Krefeld

 

1908
1909

 

Arnhem
Amsterdam

 

1935
Arnhem

 

1992
1992

 

Soest
Baarn

 

83
82

5.
 Amalia Clara de Leeuw
     & Heinz E. Wittenberg

 

1912
1909

 

Arnhem
Guttstadt (Pl)

 

 

1989
1981

 

Israël
Israël

 

77
72

 

Locatie Joods Monument Arnhem:
Kippenmarkt/Jonas Daniël Meijerplaats