Tussen 1933 en het uitbreken van de oorlog op 10 mei 1940 groeit de Joodse bevolking in Arnhem door de toestroom van vluchtelingen. In oktober 1935 discussiëren Arnhemmers over Jodenvervolging in Nazi-Duitsland. Mr. Ab(el) Herzberg houdt in de bovenzaal van lunchroom ‘André’ (eigenaar André Tolmeijer) in de Roggestraat een lezing als voorzitter van de Nederlandse Zionisten Bond. Herzberg besprak de in september in Nazi-Duitsland aangenomen wetten waarmee de joden tot tweederangsburgers waren gemaakt.
(Arnhemse Courant 23 oktober 1935)
(Joodse vluchtelingen 1933-1939)
Van de ongeveer 35.000 Duits-joodse vluchtelingen die tussen 1933 en 1939 al dan niet tijdelijk naar Nederland komen, bevinden zich er waarschijnlijk nog ongeveer 15.000 in Nederland ten tijde van de Duitse inval.
Voor de toestroom van vluchtelingen zijn drie data van belang:
(Joodse Vluchtelingen worden bij de grens bij Zevenaar teruggestuurd 1933)
Via de Rijn of station Zevenaar komen vluchtelingen in Arnhem aan. Joodse vluchtelingencomités, maar ook overheden, kerken en particulieren zetten zich in om de mensen te helpen en de vluchtelingenstroom te verwerken. Maar vooral ook te beperken. Het is te veel en de ernst van de situatie is niet te bevatten.
De Arnhemsche Courant is qua toon en opstelling tegen links, maar walgt van rechts. De meeste Arnhemmers vinden Hitler beneden alle peil en er zijn maar weinig mensen, behalve leden van de Nationaal Socialistische Beweging (NSB) en andere fascistische partijtjes die sympathie opbrengen voor de nazipolitiek. Wat niet wil zeggen dat deze groeperingen antisemitisch zijn. Zij zijn vooral antidemocratisch.
Opperrabbijn Vredenburg voert intensief overleg met Joodse vluchtelingencomités. Er is altijd geld tekort. De vluchtelingen moeten in de regio worden gehuisvest of 'gedirigeerd' naar landen over zee waar de werkloosheid minder groot is. Behalve vragen op religieus gebied ontvangt hij brieven van wanhopige mensen uit binnen- en buitenland die hem smeken om hulp, en moet hij zich teweer stellen tegen Amsterdamse bestuurders die denken dat ze in Arnhem op hun handen zitten. Wanneer op 5 september 1938 koningin Wilhelmina haar veertigjarig regeringsjubileum viert, geeft de opperrabbijn aan deze gebeurtenis extra aandacht in de synagoge met de woorden 'O God. Spreid over Haar en Haar huis uw vredestent'.
Kinderoord Sonsbeek
Ruimharig is het toelatings- en opvangbeleid van Nederland niet. Veel gevluchte joden worden door particulieren opgevangen. Ook aan gemeenten wordt gevraagd om opvangplekken in te richten, zeker na de 'Kristallnacht' van 9 en 10 november 1938. In Arnhem wordt een plaatselijk steuncomité voor de opvang van Joodse kinderen in het leven geroepen. Ere-voorzitter was burgemeester Henri Bloemers.
De landelijke 'Vereeniging voor Gezondheidskolonies' stelt haar kinderhuis voor ‘bleekneusjes’ op de hoek Schelmseweg 5 (hoek Waterbergseweg) beschikbaar. Op de gevel van het gebouw staat ‘Kinderoord Sonsbeek’, maar het verblijf wordt in de volksmond 'Koloniehuis' genoemd. Het doet vooral dienst in de zomermaanden en moet voor het winterverblijf van de Joodse kinderen aangepast worden. Op Eerste Kerstdag 1938 komen 27 jongens aan uit Amsterdam, waar ze drie weken ‘in quarantaine’ zijn gehouden. Tot overmaat van ramp is de waterleiding bevroren en moeten buiten noodtoiletten worden gebouwd. De eerste maaltijd die de jongens krijgen, is stamppot zuurkool met een gehaktbal. De Arnhemsche Courant schrijft er op 27-12-1938 een artikel over met als kop 'Aankomst Joodse kinderen in KInderoord Sonsbeek'.
Benefietavond 1939
Om de opvang van joodse vluchtelingen financieel te ondersteunen, organiseert de Arnhemse Joodse Sociëteit op zondag 19 februari 1939 in de grote zaal van café-restaurant Royal op het Willemsplein een kunstavond. De Arnhemsche Courant doet er de dag erop verslag van: 'Kunstavond van de Joodsche sociëteit, ten bate van het Arnhems kindercomite voor Duitsche vluchtelingen' .
(Kunstavond ten bate van Duitse vluchtelingen op 19 februari 1939, aankondiging NIW 29 januari 1939)
In december 1939 sloot Huize Sonsbeek haar deuren. De meeste bewoners vertrokken naar Huize Kraaybeek in Driebergen.
Tekst 'Kinderoord Sonsbeek' ontleend aan: Arneym: Geschiedenis van Arnhem Jan de Vries d.d. 19 februari 2023 (Facebookpagina)
Tussen 1933 en het uitbreken van de oorlog op 10 mei 1940 groeit de Joodse bevolking in Arnhem door de toestroom van vluchtelingen. In oktober 1935 discussiëren Arnhemmers over Jodenvervolging in Nazi-Duitsland. Mr. Ab(el) Herzberg houdt in de bovenzaal van lunchroom ‘André’ (eigenaar André Tolmeijer) in de Roggestraat een lezing als voorzitter van de Nederlandse Zionisten Bond. Herzberg besprak de in september in Nazi-Duitsland aangenomen wetten waarmee de joden tot tweederangsburgers waren gemaakt.
(Arnhemse Courant 23 oktober 1935)
(Joodse vluchtelingen 1933-1939)
Van de ongeveer 35.000 Duits-joodse vluchtelingen die tussen 1933 en 1939 al dan niet tijdelijk naar Nederland komen, bevinden zich er waarschijnlijk nog ongeveer 15.000 in Nederland ten tijde van de Duitse inval.
Voor de toestroom van vluchtelingen zijn drie data van belang:
(Joodse Vluchtelingen worden bij de grens bij Zevenaar teruggestuurd 1933)
Via de Rijn of station Zevenaar komen vluchtelingen in Arnhem aan. Joodse vluchtelingencomités, maar ook overheden, kerken en particulieren zetten zich in om de mensen te helpen en de vluchtelingenstroom te verwerken. Maar vooral ook te beperken. Het is te veel en de ernst van de situatie is niet te bevatten.
De Arnhemsche Courant is qua toon en opstelling tegen links, maar walgt van rechts. De meeste Arnhemmers vinden Hitler beneden alle peil en er zijn maar weinig mensen, behalve leden van de Nationaal Socialistische Beweging (NSB) en andere fascistische partijtjes die sympathie opbrengen voor de nazipolitiek. Wat niet wil zeggen dat deze groeperingen antisemitisch zijn. Zij zijn vooral antidemocratisch.
Opperrabbijn Vredenburg voert intensief overleg met Joodse vluchtelingencomités. Er is altijd geld tekort. De vluchtelingen moeten in de regio worden gehuisvest of 'gedirigeerd' naar landen over zee waar de werkloosheid minder groot is. Behalve vragen op religieus gebied ontvangt hij brieven van wanhopige mensen uit binnen- en buitenland die hem smeken om hulp, en moet hij zich teweer stellen tegen Amsterdamse bestuurders die denken dat ze in Arnhem op hun handen zitten. Wanneer op 5 september 1938 koningin Wilhelmina haar veertigjarig regeringsjubileum viert, geeft de opperrabbijn aan deze gebeurtenis extra aandacht in de synagoge met de woorden 'O God. Spreid over Haar en Haar huis uw vredestent'.
Kinderoord Sonsbeek
Ruimharig is het toelatings- en opvangbeleid van Nederland niet. Veel gevluchte joden worden door particulieren opgevangen. Ook aan gemeenten wordt gevraagd om opvangplekken in te richten, zeker na de 'Kristallnacht' van 9 en 10 november 1938. In Arnhem wordt een plaatselijk steuncomité voor de opvang van Joodse kinderen in het leven geroepen. Ere-voorzitter was burgemeester Henri Bloemers.
De landelijke 'Vereeniging voor Gezondheidskolonies' stelt haar kinderhuis voor ‘bleekneusjes’ op de hoek Schelmseweg 5 (hoek Waterbergseweg) beschikbaar. Op de gevel van het gebouw staat ‘Kinderoord Sonsbeek’, maar het verblijf wordt in de volksmond 'Koloniehuis' genoemd. Het doet vooral dienst in de zomermaanden en moet voor het winterverblijf van de Joodse kinderen aangepast worden. Op Eerste Kerstdag 1938 komen 27 jongens aan uit Amsterdam, waar ze drie weken ‘in quarantaine’ zijn gehouden. Tot overmaat van ramp is de waterleiding bevroren en moeten buiten noodtoiletten worden gebouwd. De eerste maaltijd die de jongens krijgen, is stamppot zuurkool met een gehaktbal. De Arnhemsche Courant schrijft er op 27-12-1938 een artikel over met als kop 'Aankomst Joodse kinderen in KInderoord Sonsbeek'.
Benefietavond 1939
Om de opvang van joodse vluchtelingen financieel te ondersteunen, organiseert de Arnhemse Joodse Sociëteit op zondag 19 februari 1939 in de grote zaal van café-restaurant Royal op het Willemsplein een kunstavond. De Arnhemsche Courant doet er de dag erop verslag van: 'Kunstavond van de Joodsche sociëteit, ten bate van het Arnhems kindercomite voor Duitsche vluchtelingen' .
(Kunstavond ten bate van Duitse vluchtelingen op 19 februari 1939, aankondiging NIW 29 januari 1939)
In december 1939 sloot Huize Sonsbeek haar deuren. De meeste bewoners vertrokken naar Huize Kraaybeek in Driebergen.
Tekst 'Kinderoord Sonsbeek' ontleend aan: Arneym: Geschiedenis van Arnhem Jan de Vries d.d. 19 februari 2023 (Facebookpagina)