menu  

Joods Monument Arnhem
Joods Monument Arnhem

 

 

 

 

7-8 oktober 1941, eerste Jodenrazzia in Gelderland

Tachtig jaar geleden op 7 en 8 oktober 1941 werden zeventig Joodse mannen in Gelderland opgepakt, onder hen tenminste zeven Arnhemmers*. De bezetter wilde Joden angst aanjagen en ervoor zorgen dat ze zich vogelvrij voelden. De mannen werden in de Willemskazerne gevangen gezet en na een paar dagen op transport naar Mauthausen gezet. Zij stierven daar aan ontberingen, de laatste in november.

(Willemskazerne circa 1935 op het huidige Gele Rijdersplein gezien vanuit de Bovenbeekstraat © Gelders Archief)

De zeven Arnhemmers waren:

Gé Cohen, 26 jaar
Hartog Eijsman, 45 jaar

Edwin van Gelder, 24 jaar

Meijer Max Heijmans, 29 jaar
Benny van Leer, 32 jaar

Philip Leeraar, 43 jaar
Sally Menko, 23 jaar

Gé Cohen werkte bij zijn vader in de zeilmakerij aan de Oude Kraan. Gé was hopman bij de Zijpse Trekkers, zijn zusjes Willy en Sonja waren ook lid.
Hartog (Herman) Eijsman 
handelde in lompen, was gehuwd en had drie dochters.
Edwin van Gelder, geboren in Penang (Maleisië) was bedrijfsleider.
Van Meijer Max Heijmans is beroep noch achtergrond bekend.
Benny van Leer werkte op kantoor van de Heidemij en voetbalde bij Vitesse.
Philip Leeraar had een manufacturenwinkel, was gehuwd en had twee zonen.
Sally Menko werkte in de dumpzaak van zijn moeder.

 

De getroffen families kregen in de late herfst en vroege winter van 1941 een bericht van overlijden waarin de naam Mauthausen genoemd wordt en een onwaarschijnlijke doodsoorzaak. Mauthausen kreeg daardoor een afschrikwekkende naam. De verblijfs- en arbeidsomstandigheden in het kamp waren mensonterend. Gevangenen werden doodgeslagen, opgehangen, of doodgeschoten. Er was een trap van 186 treden naar de diepte van de granietgroeve, waar velen het leven lieten.

 

(registratiekaart Mauthausen van Salomon ‘Lo’  Wijler uit Ruurlo, een van de 70 opgepakte mannen (©) Omroep Gelderland d.d. 7 oktober 2017)

De razzia in Gelderland werd door het verzetsblad de ‘Verboden Arnhemsche Courant’ van 11 oktober 1941 fel veroordeeld. Hieronder de aanhef van het artikel:

8 october wordt niet vergeten!

“Arnhemmers! Zijn wij nu allen flink wild? Ja? Eindelijk! Nu is de maat toch wel vol, vindt U ook niet? Nu hebben we het ware Nazi-gezicht ook in Arnhem kunnen zien: de machtswellustige, wreede koppen van de Grüne Polizei, die de Joden kwamen halen. Wij behoeven u niet uiteen te zetten, waarom wij de Jodenvervolging, die menschenroof, één der vreeselijkste ploertigheden van de Nazi-bende vinden, wij spreken immers tot Nederlanders. Wij allen, vrijheidslievende Nederlanders, alle machts-wellust-verfoeiende Hollanders voelen het op dezelfde wijze. Eenieder van ons weet toch dat de Jodenvervolging, de Jodenmoord in strijd is met de meest elementaire begrippen van mensch-zijn”

De namen van de zeven Arnhemmers die het slachtoffer werden van de eerste razzia in Gelderland zijn op te zoeken in het namenregister van joodsmonumentarnhem.nl. Van Hartog EijsmanPhilip Leeraar en Edwin van Gelder zijn foto's en/of levensgeschiedenissen opgenomen.

 

Peter Jetten


Noten

  * Over het precieze aantal weggevoerde Arnhemmers verschillen de bronnen.

 

Bronnen

Michelle van Hofwegen, de levensloop van Hartog Eijsman, Renkum 2021 (ongepubliceerde studie) 


Margo Klijn, de Stille slag, Joodse Arnhemmers, 1933-1945. Arnhem 2014, tweede druk

Eerste Jodenrazzia in Gelderland, 70 mannen afgevoerd naar Mauthausen, Omroep Gelderland d.d. 7 oktober 2017

 

Stichting Vriendenkring Mauthausen zie: https://www.mauthausen.nl/namenlijst/

 

correspondentie Peter Jetten en Max Wolff d.d. 7 oktober 2021

joodsmonument.nl


De 'Verboden Arnhemse Courant' van 11 oktober 1941 (uit Delpher)**

** Het gestencilde blad werd vanaf 1 augustus 1941 tot en met 1 maart 1942 in Arnhem uitgegeven en verscheen maandelijks in een oplage tussen de 200 en 300 exemplaren. Het blad werd vervaardigd door de Arnhemse groep van het LOF (Legioen Oud-Frontstrijders). Toen een van de redacteuren op 5 maart 1942 werd gearresteerd, werd de uitgave beëindigd.

Verhalen

7-8 oktober 1941, eerste Jodenrazzia in Gelderland

Tachtig jaar geleden op 7 en 8 oktober 1941 werden zeventig Joodse mannen in Gelderland opgepakt, onder hen tenminste zeven Arnhemmers*. De bezetter wilde Joden angst aanjagen en ervoor zorgen dat ze zich vogelvrij voelden. De mannen werden in de Willemskazerne gevangen gezet en na een paar dagen op transport naar Mauthausen gezet. Zij stierven daar aan ontberingen, de laatste in november.

(Willemskazerne circa 1935 op het huidige Gele Rijdersplein gezien vanuit de Bovenbeekstraat © Gelders Archief)

De zeven Arnhemmers waren:

Gé Cohen, 26 jaar
Hartog Eijsman, 45 jaar

Edwin van Gelder, 24 jaar

Meijer Max Heijmans, 29 jaar
Benny van Leer, 32 jaar

Philip Leeraar, 43 jaar
Sally Menko, 23 jaar

Gé Cohen werkte bij zijn vader in de zeilmakerij aan de Oude Kraan. Gé was hopman bij de Zijpse Trekkers, zijn zusjes Willy en Sonja waren ook lid.
Hartog (Herman) Eijsman 
handelde in lompen, was gehuwd en had drie dochters.
Edwin van Gelder, geboren in Penang (Maleisië) was bedrijfsleider.
Van Meijer Max Heijmans is beroep noch achtergrond bekend.
Benny van Leer werkte op kantoor van de Heidemij en voetbalde bij Vitesse.
Philip Leeraar had een manufacturenwinkel, was gehuwd en had twee zonen.
Sally Menko werkte in de dumpzaak van zijn moeder.

 

De getroffen families kregen in de late herfst en vroege winter van 1941 een bericht van overlijden waarin de naam Mauthausen genoemd wordt en een onwaarschijnlijke doodsoorzaak. Mauthausen kreeg daardoor een afschrikwekkende naam. De verblijfs- en arbeidsomstandigheden in het kamp waren mensonterend. Gevangenen werden doodgeslagen, opgehangen, of doodgeschoten. Er was een trap van 186 treden naar de diepte van de granietgroeve, waar velen het leven lieten.

 

(registratiekaart Mauthausen van Salomon ‘Lo’  Wijler uit Ruurlo, een van de 70 opgepakte mannen (©) Omroep Gelderland d.d. 7 oktober 2017)

De razzia in Gelderland werd door het verzetsblad de ‘Verboden Arnhemsche Courant’ van 11 oktober 1941 fel veroordeeld. Hieronder de aanhef van het artikel:

8 october wordt niet vergeten!

“Arnhemmers! Zijn wij nu allen flink wild? Ja? Eindelijk! Nu is de maat toch wel vol, vindt U ook niet? Nu hebben we het ware Nazi-gezicht ook in Arnhem kunnen zien: de machtswellustige, wreede koppen van de Grüne Polizei, die de Joden kwamen halen. Wij behoeven u niet uiteen te zetten, waarom wij de Jodenvervolging, die menschenroof, één der vreeselijkste ploertigheden van de Nazi-bende vinden, wij spreken immers tot Nederlanders. Wij allen, vrijheidslievende Nederlanders, alle machts-wellust-verfoeiende Hollanders voelen het op dezelfde wijze. Eenieder van ons weet toch dat de Jodenvervolging, de Jodenmoord in strijd is met de meest elementaire begrippen van mensch-zijn”

De namen van de zeven Arnhemmers die het slachtoffer werden van de eerste razzia in Gelderland zijn op te zoeken in het namenregister van joodsmonumentarnhem.nl. Van Hartog EijsmanPhilip Leeraar en Edwin van Gelder zijn foto's en/of levensgeschiedenissen opgenomen.

 

Peter Jetten


Noten

  * Over het precieze aantal weggevoerde Arnhemmers verschillen de bronnen.

 

Bronnen

Michelle van Hofwegen, de levensloop van Hartog Eijsman, Renkum 2021 (ongepubliceerde studie) 


Margo Klijn, de Stille slag, Joodse Arnhemmers, 1933-1945. Arnhem 2014, tweede druk

Eerste Jodenrazzia in Gelderland, 70 mannen afgevoerd naar Mauthausen, Omroep Gelderland d.d. 7 oktober 2017

 

Stichting Vriendenkring Mauthausen zie: https://www.mauthausen.nl/namenlijst/

 

correspondentie Peter Jetten en Max Wolff d.d. 7 oktober 2021

joodsmonument.nl


De 'Verboden Arnhemse Courant' van 11 oktober 1941 (uit Delpher)**

** Het gestencilde blad werd vanaf 1 augustus 1941 tot en met 1 maart 1942 in Arnhem uitgegeven en verscheen maandelijks in een oplage tussen de 200 en 300 exemplaren. Het blad werd vervaardigd door de Arnhemse groep van het LOF (Legioen Oud-Frontstrijders). Toen een van de redacteuren op 5 maart 1942 werd gearresteerd, werd de uitgave beëindigd.

 

Locatie Joods Monument Arnhem:
Kippenmarkt/Jonas Daniël Meijerplaats