Kees Bestebreurtje uit Papendrecht stuurde ons zijn indrukwekkende familiekroniek ‘Siriusstraat 41, Ernst, Jetty en Paultje Broekman-Dwinger’ toe met daarin opgenomen de Arnhemse tak van de familie. Op verzoek van de redactie vatte hij de gegevens van de Arnhemse Broekmannen samen. De redactie koos daaruit de lotgevallen van gebroeders Isaac en Aron Broekman van de Wielakkerstraat en schreef het volgende verhaal.
De gebroeders Isaac en Aron Broekman van de Wielakkerstraat
Isaac Broekman (Jacques) en Johanna Broekman-Klestadt (Hans) wonen op de Wielakkerstraat 40. Isaac heeft samen met zijn broer Aron vanaf 1920 een bedrijf dat militaire- en nette herenkleding in- en verkoopt. Het bedrijf is gevestigd in de Wielakkerstraat 20. Aron woont op de Gravenstraat 5. In 1933 wordt de zaak opgeheven en gaan Aron en Jacques onder eigen naam verder. De Broekmannen zijn Joods. De oorlog heeft voor beide gezinnen verschrikkelijke gevolgen.
(Arnhemse Courant , 9 november 1932)
Aron Broekman, Selma Broekman-Nathan van de Gravenstraat 5
Evenals zijn voorouders gaat Aron Broekman in de handel. Op 7 mei 1902 trouwt hij in de synagoge van Emmerich met de 23-jarige slagersdochter Selma Nathan. In augustus 1903 wordt in Arnhem Elias Paul (Elie) geboren, twee jaar later in september 1905 Max Ernst (Ernst). Dan breekt de Eerste Wereldoorlog uit. Regelmatig reist Aron uit het neutrale Nederland naar de familie van Selma in Emmerich. Dat lijkt verdacht, de Duitse autoriteiten houden hem aan op beschuldiging van spionage.
De Arnhemse Courant van 8 mei 1915 meldt:
‘Op den 1-en Maart, toen hij op reis naar Arnhem was, werd hij te Elten aangehouden en zonder eenige nadere uitlegging te Emmerik gevangen gezet. Eerst na eenigen tijd vernam hij, dat men hem van spionage verdacht, zijn reizen in Nederland scheen aanleiding tot argwaan gegeven te hebben [ … ]. Er werden hem vragen gesteld omtrent zijn handelsrelaties in Nederland, maar persoonlijk is hij nimmer voor eenig rechterlijk college in Duitschland geweest. [ … ] Pogingen tot zijn invrijheidstelling aangewend leidden er toe, dat hij op 19 April werd vrijgesproken [ … ] met de mededeeling, dat hem het verblijf in Duitschland gedurende den oorlog was ontzegd’
Aron Broekman wordt in februari 1942 opgepakt omdat hij tegen de regels een leren jas verkocht. Zijn vrouw wacht thuis in de Gravenstraat tevergeefs op zijn terugkeer. Hun zoon Elias Paul ontkomt aan de razzia van oktober 1941 in Gelderland. Tot tweemaal toe doet de politie met veel geweld een inval in het huis aan de Novalaan, echter zonder Elias Paul thuis aan te treffen. Hij en zijn vrouw Riek Broekman-Mendels nemen de volgende maanden de grootste voorzichtigheid in acht. Uiteindelijk wordt Elias Paul in mei 1942 gesommeerd om bij de Sicherheitsdienst te verschijnen. Het verhaal gaat dat hij in een trein een mop over Hitler had verteld. Vader Aron en zoon Elias Paul worden naar het strafkamp Amersfoort gebracht en medio juni 1942 naar Mauthausen gedeporteerd. Daar worden ze “op de vlucht “ doodgeschoten, vader Aron op 25 juni 1942, zoon Elias Paul vier dagen later.*
(Overlijdensbericht van Aron Broekman, foto International Tracing Service/Archives Bad Arolson) 
(Overlijdensbericht van zoon Elias Paul Broekman, foto International Tracing Service/Archives Bad Arolson)
Selma Nathan - de vrouw van Aron Broekman en de moeder van Elias Paul - trekt bij familie in Amsterdam in, nadat haar man en oudste zoon zijn weggevoerd en vermoord. Daar beneemt ze zich in september 1942 van het leven. Selma is op de Joodse begraafplaats in Diemen begraven.
(Overlijdensbericht Aron Broekman, Arnhemse Courant 14 juli 1942)
In november 1943 wordt het woonhuis van Aron Broekman, Gravenstraat 5 voor 5.250 gulden verkocht. De winkel aan de Wielakkerstraat nummer 20 wordt in augustus 1944 voor 3.200 gulden verkocht. Panden van Joodse eigenaren worden door de bezetter gevorderd, tegen een lage prijs opgekocht en kort daarna voor een veel hogere prijs doorverkocht, een schimmige handel.
De kinderen en kleinkinderen
Riek Mendels (1907-1976)
Frederica (Riek) Mendels, de vrouw van de oudste zoon Elias Paul, kan haar twee kinderen Lottie en Bobbie laten onderduiken in Limburg. Zij overleven op tal van onderduikadressen de oorlog. Riek treedt als dienstmeisje in dienst bij een gezin in Nijmegen. Ze wordt door iemand uit Arnhem herkend en alsnog opgepakt. Het kamp Auschwitz overleeft ze. Na de bevrijding maakt ze de lange reis met de trein naar Odessa en de boot naar Marseille om in Nederland herenigd te worden met haar zoon en dochter. 
(links Riek Broekman-Mendels met Lottie achterop de fiets, rechts Elias Paul Broekman met Bobbie, foto Lottie Broekman)
Terug in het verwoeste Arnhem blijkt hun woning op de Novalaan 57 er nog te staan. De buren laten weten dat ze maar geboft hebben, want ‘het is hier afschuwelijk geweest’. Niemand had weet wat er in de kampen gebeurde. Riek Broekman-Mendels zal na de oorlog haar oorlogsherinneringen te boek stellen**.
(v.l.n.r. moeder Selma Broekman-Nathan uit Arnhem, bruidspaar Max Broekman en Jetty Broekman-Dwinger, schoonouders Keetje Dwinger-van der Reis en Abraham Dwinger, allen uit Hilversum, 10 maart 1938 , foto uit familiealbum van der Reis)
Max en Jetty
De jongste zoon Max Ernst Broekman trouwt, kort nadat hij zijn studie in de wis- en natuurkunde afrondde, in Groningen met Henriette (Jetty) Dwinger. Kort na het huwelijk vertrekt het echtpaar naar Hilversum. Daar wordt hun zoon Hans Paul geboren. In 1942 wordt de gemeente ‘Jodenvrij’ gemaakt. Het gezin Broekman moet naar Amsterdam verhuizen. Niet meer dan wat hoogst noodzakelijk is mogen ze meenemen. Max is zijn baan kwijt bij de Joodse firma waar hij werkte en wordt aangesteld als docent aan de Joodse Lycea en Zwolle en Enschede. Alleen in het weekend is hij bij zijn gezin. Op 4 juni 1943 worden Max, Jetty en hun zoon Hans Paul in Sobibor vermoord.
(Struikelstenen Max, Jetty en Hans Paul Broekman, Siriusstraat 41, Hilversum, foto Kees Bestebreurtje )
Isaac Broekman en Johanna Broekman-Klestadt van de Wielakkerstraat 40
Isaac Broekman (Jacques) trouwt met de in Noordrijn-Westfalen geboren Johanna Klestadt (Hans). Zij krijgen een zoon Elias Frits en een dochter Hildegard Sophia. Elias Frits trouwt met Adriana Graveland. Hildegard Broekman is schoenverkoopster en trouwt met de tandtechniker Barend Beesemer. Zij gaan wonen op de Parkstraat, maar verhuizen in 1938 naar Amsterdam, naar de G. van Aemstelstraat 22 I. Hieronder een foto van Barend Beesemer en zijn schoonfamilie, vermoedelijk gemaakt in 1938 in Amsterdam. Op de bovenste rij staan v.l.n.r. Elias Frits Broekman, zijn vrouw Adriana Broekman-Graveland en Barend Beesemer. Op de onderste rij zitten Isaac Broekman en Johanna Broekman-Klestadt. De kinderen van Elias Frits en Adriana staan er ook op. Op schoot bij oma zit Robert Frits Broekman geboren 1937, en tussen oma en opa staat Jacques Broekman (1929-2013) 
(Barend Beesemer en zijn schoonfamilie Broekman in Amsterdam 1938, foto joodsmonument.nl)
Isaak Broekman en Johanna Broekman- Klestadt worden in 1942 opgepakt in de Wielakkerstraat. Twee agenten kwamen op honderd meter afstand van de rest van de politie vooruit lopen om hen te waarschuwen. “Ze konden vluchten, maar hebben het niet gedaan”, vertelt in 2019 Robert Frits Broekman (op de bovenste foto nog op schoot bij oma) , zoon van Elias Frits die de genocide overleeft (op de bovenste foto staande links).
Johanna Broekman-Klestadt wordt op 18 november 1942 in kamp Westerbork ingeschreven, op 8 december gaat ze op transport naar Auschwitz, waar ze na aankomst wordt vermoord.
(Isaac Broekman, kaart Westerbork Joodse Raad)
Isaak komt via (straf)kamp Amersfoort (1942) en kamp Vught (maart 1943) op 1 of 2 april 1943 in kamp Westerbork aan waar hij wordt opgenomen in de ziekenbarak. Ziek of niet, op 27 april gaat hij op transport naar het vernietigingskamp Sobibor. Na aankomst in Sobibor wordt hij op 30 april 1943 vermoord.
De kinderen en kleinkinderen
Hildegard en Barend
Dochter Hildegard Broekman en schoonzoon Barend Beesemer zijn op 26 maart 1943 in kamp Vught ingeschreven. Vanuit Vught is Barend tewerkgesteld in het buitenkamp Moerdijk, waar gevangenen onder erbarmelijke omstandigheden tankvallen moeten graven. Op 19 oktober wordt het echtpaar Beesemer-Broekman via kamp Westerbork op transport naar Auschwitz gezet, waar Hildegard Sophia op 22 oktober 1943 wordt vermoord. De overlijdensdatum van Barend Beesemer staat op 31 maart 1944 in Polen in de registers. Dit duidt er op dat hij na aankomst in Auschwitz als dwangarbeider in het kamp of in een buitenkamp tewerkgesteld is.
(trouwfoto Hildegard en Barend 1932, foto joodsmonument.nl)
Elias Frits en Adriana
Elias Frits (Frits) Broekman en zijn vrouw Adriana (Jeanne) Graveland , overleven als enigen van het gezin de oorlog. Jeanne Graveland is niet Joods. Ze wonen op een bovenwoning in de Bloemstraat nummer 50. Frits Broekman werkt bij het Arnhemse filiaal van de schoenhandel Presburg. Het gezin blijft een groot deel van de oorlog bezig met ontlopen van de Duitsers en hun helpers. Vreemd genoeg weten ze met hulp van een Nederlandse SS-buurman melding voor het Amsterdamse getto te vermijden.
De Duitsers pakken vanaf najaar 1942 ook de gemengd gehuwden aan. Er zijn razzia’s in de Arnhemse Steenstraat en de Bloemstraat, zoals bijvoorbeeld te zien op een in 2019 ontdekte foto. Mogelijk zijn deze gericht tegen de levendige zwarte handel in illegale of gestolen bonnen, of bedoeld om Joden of mannen voor de Arbeitseinsatz in Duitsland op te pakken. Zeker is dat niet. Wel dat Frits en Jeanne verraad uit de buurt, een inval in hun huis en een verhoor bij de Sicherheitsdienst aan de Utrechtsestraat weten te overleven.
(Razzia Bloemstraat mogelijk 1942, foto Arend Zantinge)
Tijdens operatie Market Garden op 17 september 1944 vallen er twee bommen in de Bloemstraat. Zeven buren komen daarbij om. Het gezin Broekman evacueert na een lange tocht via Hoenderloo, Barneveld en Soest naar Dokkum (Friesland), waar ze op drie verschillende adressen worden ondergebracht. Na de oorlog keren ze terug naar Arnhem. Jeanne doet veel moeite om gegevens van de vermiste familieleden te achterhalen. De oorlog achtervolgt Frits in zijn dromen. Hij overlijdt in 1971, 66 jaar oud. Jeanne overlijdt in 1995, 88 jaar oud. Zij kregen drie kinderen: Jacques (1929-2013), Rob (1937) en Cathy (1940). In mei 2018 plaatsen Rob en Cathy op een zuiltje een briefje met een foto van de winkel van hun grootouders aan de Wielakkerstraat. Rob heeft nog steeds de gele ster van zijn vader Frits.
De dans ontsprongen?
Van de familie Broekman komen uiteindelijk 63 personen niet meer terug. Jacques, Rob en Cathy schrijven er in 2013 een familiekroniek over met de veelzeggende titel 'De dans ontsprongen?'.
Peter Jetten
met dank aan Kees Bestebreurtje
december 2o21
(foto onder, Wielakkerstraat 40 te Arnhem, struikelstenen voor Isaac Broekman en Johanna Broekman- Klestadt)
Noten
*In de meeste gevallen waarin gevangenen werden "neergeschoten tijdens een poging om te ontsnappen", werden zij opzettelijk gedwongen langs de wachtposten te gaan om een reden te hebben om op hen te schieten. De bewakers die het dodelijke schot afvuurden, werden geschorst en onderworpen aan de speciale interne politie en een SS-rechtbank. De rechtszaken eindigden normaal gesproken in vrijspraak van de beschuldigde bewaker, die beweerde dat de gevangene werd neergeschoten in uitvoering van zijn taak (bron: Mauthausen Memorial).
** "Nederland-Westerbork-Auschwitz-Birkenau-Nederland", door Riek Broekman-Mendels.
Verwijzing
In het namenregister van joodsmonumentarnhem.nl zijn van de gezinnen van Aron Broekman en Isaac Broekman foto's en/of levensgeschiedenissen opgenomen.
Het verhaal van de gebroeders Broekman van de Wielakkerstraat is ook te lezen op de website Traces of War. Klik hier
Van de personen in dit verhaal genoemd, worden door Netwerk Oorlogsbronnen de persoonlijke gebeurtenissen verwerkt in hun tijdslijn.
Bronnen
Gegevens en beeldmateriaal uit dit artikel zijn grotendeels ontleend aan: Siriusstraat 41, Ernst, Jetty en Paultje Broekman-Dwinger, Kees Bestebreurtje, Papendrecht 2020 (uitgave in eigen beheer).
Over het buitenkamp Moerdijk (het Jodenkamp) van kamp Vught:
https://www.joodserfgoedrotterdam.nl/moerdijk/
'Nederland-Westerbork-Auschwitz-Birkenau-Nederland', door Riek Broekman-Mendels, Bakkeveen, jaartal onbekend, uitgave in eigen beheer.
De uitgave verscheen ook in een Hebreeuwse vertaling onder de titel: 'Het verhaal van Riek. Het dagboek van Riek Broekman'.
De Hebreeuwse uitgave werd verzorgd door dochter Lottie Broekman, woonachtig in Israel.
De Gelderlander van 02-07-2019
https://www.gelderlander.nl/arnhem-e-o/leerlingen-thomas-a-kempis-arnhem-herdenken-de-holocaust-dicht-bij-huis~a21f1db2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F
75jaarvrijheid.nl
https://gelderland.75jaarvrijheid.nl/artikel/2429396/razziafoto-steenstraat-symbolisch-voor-oorlogsleed-arnhemse-families
De dans ontsprongen?, familiekroniek van de familie Broekman, Jacques Broekman, Rob Broekman en Cathy Vaupell-Broekman, samengesteld door Martine Wilderom, Arnhem, Stichting Welzijn Ouderen Arnhem (SWOA), 2013.
De dans ontsprongen, het verhaal van Rob Broekman, door Bob Bakkenes, Airborne memories
https://www.airbornememories.nl/de-dans-ontsprongen/
Verhalen →
Kees Bestebreurtje uit Papendrecht stuurde ons zijn indrukwekkende familiekroniek ‘Siriusstraat 41, Ernst, Jetty en Paultje Broekman-Dwinger’ toe met daarin opgenomen de Arnhemse tak van de familie. Op verzoek van de redactie vatte hij de gegevens van de Arnhemse Broekmannen samen. De redactie koos daaruit de lotgevallen van gebroeders Isaac en Aron Broekman van de Wielakkerstraat en schreef het volgende verhaal.
De gebroeders Isaac en Aron Broekman van de Wielakkerstraat
Isaac Broekman (Jacques) en Johanna Broekman-Klestadt (Hans) wonen op de Wielakkerstraat 40. Isaac heeft samen met zijn broer Aron vanaf 1920 een bedrijf dat militaire- en nette herenkleding in- en verkoopt. Het bedrijf is gevestigd in de Wielakkerstraat 20. Aron woont op de Gravenstraat 5. In 1933 wordt de zaak opgeheven en gaan Aron en Jacques onder eigen naam verder. De Broekmannen zijn Joods. De oorlog heeft voor beide gezinnen verschrikkelijke gevolgen.
(Arnhemse Courant , 9 november 1932)
Aron Broekman, Selma Broekman-Nathan van de Gravenstraat 5
Evenals zijn voorouders gaat Aron Broekman in de handel. Op 7 mei 1902 trouwt hij in de synagoge van Emmerich met de 23-jarige slagersdochter Selma Nathan. In augustus 1903 wordt in Arnhem Elias Paul (Elie) geboren, twee jaar later in september 1905 Max Ernst (Ernst). Dan breekt de Eerste Wereldoorlog uit. Regelmatig reist Aron uit het neutrale Nederland naar de familie van Selma in Emmerich. Dat lijkt verdacht, de Duitse autoriteiten houden hem aan op beschuldiging van spionage.
De Arnhemse Courant van 8 mei 1915 meldt:
‘Op den 1-en Maart, toen hij op reis naar Arnhem was, werd hij te Elten aangehouden en zonder eenige nadere uitlegging te Emmerik gevangen gezet. Eerst na eenigen tijd vernam hij, dat men hem van spionage verdacht, zijn reizen in Nederland scheen aanleiding tot argwaan gegeven te hebben [ … ]. Er werden hem vragen gesteld omtrent zijn handelsrelaties in Nederland, maar persoonlijk is hij nimmer voor eenig rechterlijk college in Duitschland geweest. [ … ] Pogingen tot zijn invrijheidstelling aangewend leidden er toe, dat hij op 19 April werd vrijgesproken [ … ] met de mededeeling, dat hem het verblijf in Duitschland gedurende den oorlog was ontzegd’
Aron Broekman wordt in februari 1942 opgepakt omdat hij tegen de regels een leren jas verkocht. Zijn vrouw wacht thuis in de Gravenstraat tevergeefs op zijn terugkeer. Hun zoon Elias Paul ontkomt aan de razzia van oktober 1941 in Gelderland. Tot tweemaal toe doet de politie met veel geweld een inval in het huis aan de Novalaan, echter zonder Elias Paul thuis aan te treffen. Hij en zijn vrouw Riek Broekman-Mendels nemen de volgende maanden de grootste voorzichtigheid in acht. Uiteindelijk wordt Elias Paul in mei 1942 gesommeerd om bij de Sicherheitsdienst te verschijnen. Het verhaal gaat dat hij in een trein een mop over Hitler had verteld. Vader Aron en zoon Elias Paul worden naar het strafkamp Amersfoort gebracht en medio juni 1942 naar Mauthausen gedeporteerd. Daar worden ze “op de vlucht “ doodgeschoten, vader Aron op 25 juni 1942, zoon Elias Paul vier dagen later.*
(Overlijdensbericht van Aron Broekman, foto International Tracing Service/Archives Bad Arolson)
(Overlijdensbericht van zoon Elias Paul Broekman, foto International Tracing Service/Archives Bad Arolson)
Selma Nathan - de vrouw van Aron Broekman en de moeder van Elias Paul - trekt bij familie in Amsterdam in, nadat haar man en oudste zoon zijn weggevoerd en vermoord. Daar beneemt ze zich in september 1942 van het leven. Selma is op de Joodse begraafplaats in Diemen begraven.
(Overlijdensbericht Aron Broekman, Arnhemse Courant 14 juli 1942)
In november 1943 wordt het woonhuis van Aron Broekman, Gravenstraat 5 voor 5.250 gulden verkocht. De winkel aan de Wielakkerstraat nummer 20 wordt in augustus 1944 voor 3.200 gulden verkocht. Panden van Joodse eigenaren worden door de bezetter gevorderd, tegen een lage prijs opgekocht en kort daarna voor een veel hogere prijs doorverkocht, een schimmige handel.
De kinderen en kleinkinderen
Riek Mendels (1907-1976)
Frederica (Riek) Mendels, de vrouw van de oudste zoon Elias Paul, kan haar twee kinderen Lottie en Bobbie laten onderduiken in Limburg. Zij overleven op tal van onderduikadressen de oorlog. Riek treedt als dienstmeisje in dienst bij een gezin in Nijmegen. Ze wordt door iemand uit Arnhem herkend en alsnog opgepakt. Het kamp Auschwitz overleeft ze. Na de bevrijding maakt ze de lange reis met de trein naar Odessa en de boot naar Marseille om in Nederland herenigd te worden met haar zoon en dochter.
(links Riek Broekman-Mendels met Lottie achterop de fiets, rechts Elias Paul Broekman met Bobbie, foto Lottie Broekman)
Terug in het verwoeste Arnhem blijkt hun woning op de Novalaan 57 er nog te staan. De buren laten weten dat ze maar geboft hebben, want ‘het is hier afschuwelijk geweest’. Niemand had weet wat er in de kampen gebeurde. Riek Broekman-Mendels zal na de oorlog haar oorlogsherinneringen te boek stellen**.
(v.l.n.r. moeder Selma Broekman-Nathan uit Arnhem, bruidspaar Max Broekman en Jetty Broekman-Dwinger, schoonouders Keetje Dwinger-van der Reis en Abraham Dwinger, allen uit Hilversum, 10 maart 1938 , foto uit familiealbum van der Reis)
Max en Jetty
De jongste zoon Max Ernst Broekman trouwt, kort nadat hij zijn studie in de wis- en natuurkunde afrondde, in Groningen met Henriette (Jetty) Dwinger. Kort na het huwelijk vertrekt het echtpaar naar Hilversum. Daar wordt hun zoon Hans Paul geboren. In 1942 wordt de gemeente ‘Jodenvrij’ gemaakt. Het gezin Broekman moet naar Amsterdam verhuizen. Niet meer dan wat hoogst noodzakelijk is mogen ze meenemen. Max is zijn baan kwijt bij de Joodse firma waar hij werkte en wordt aangesteld als docent aan de Joodse Lycea en Zwolle en Enschede. Alleen in het weekend is hij bij zijn gezin. Op 4 juni 1943 worden Max, Jetty en hun zoon Hans Paul in Sobibor vermoord.
(Struikelstenen Max, Jetty en Hans Paul Broekman, Siriusstraat 41, Hilversum, foto Kees Bestebreurtje )
Isaac Broekman en Johanna Broekman-Klestadt van de Wielakkerstraat 40
Isaac Broekman (Jacques) trouwt met de in Noordrijn-Westfalen geboren Johanna Klestadt (Hans). Zij krijgen een zoon Elias Frits en een dochter Hildegard Sophia. Elias Frits trouwt met Adriana Graveland. Hildegard Broekman is schoenverkoopster en trouwt met de tandtechniker Barend Beesemer. Zij gaan wonen op de Parkstraat, maar verhuizen in 1938 naar Amsterdam, naar de G. van Aemstelstraat 22 I. Hieronder een foto van Barend Beesemer en zijn schoonfamilie, vermoedelijk gemaakt in 1938 in Amsterdam. Op de bovenste rij staan v.l.n.r. Elias Frits Broekman, zijn vrouw Adriana Broekman-Graveland en Barend Beesemer. Op de onderste rij zitten Isaac Broekman en Johanna Broekman-Klestadt. De kinderen van Elias Frits en Adriana staan er ook op. Op schoot bij oma zit Robert Frits Broekman geboren 1937, en tussen oma en opa staat Jacques Broekman (1929-2013)
(Barend Beesemer en zijn schoonfamilie Broekman in Amsterdam 1938, foto joodsmonument.nl)
Isaak Broekman en Johanna Broekman- Klestadt worden in 1942 opgepakt in de Wielakkerstraat. Twee agenten kwamen op honderd meter afstand van de rest van de politie vooruit lopen om hen te waarschuwen. “Ze konden vluchten, maar hebben het niet gedaan”, vertelt in 2019 Robert Frits Broekman (op de bovenste foto nog op schoot bij oma) , zoon van Elias Frits die de genocide overleeft (op de bovenste foto staande links).
Johanna Broekman-Klestadt wordt op 18 november 1942 in kamp Westerbork ingeschreven, op 8 december gaat ze op transport naar Auschwitz, waar ze na aankomst wordt vermoord.
(Isaac Broekman, kaart Westerbork Joodse Raad)
Isaak komt via (straf)kamp Amersfoort (1942) en kamp Vught (maart 1943) op 1 of 2 april 1943 in kamp Westerbork aan waar hij wordt opgenomen in de ziekenbarak. Ziek of niet, op 27 april gaat hij op transport naar het vernietigingskamp Sobibor. Na aankomst in Sobibor wordt hij op 30 april 1943 vermoord.
De kinderen en kleinkinderen
Hildegard en Barend
Dochter Hildegard Broekman en schoonzoon Barend Beesemer zijn op 26 maart 1943 in kamp Vught ingeschreven. Vanuit Vught is Barend tewerkgesteld in het buitenkamp Moerdijk, waar gevangenen onder erbarmelijke omstandigheden tankvallen moeten graven. Op 19 oktober wordt het echtpaar Beesemer-Broekman via kamp Westerbork op transport naar Auschwitz gezet, waar Hildegard Sophia op 22 oktober 1943 wordt vermoord. De overlijdensdatum van Barend Beesemer staat op 31 maart 1944 in Polen in de registers. Dit duidt er op dat hij na aankomst in Auschwitz als dwangarbeider in het kamp of in een buitenkamp tewerkgesteld is.
(trouwfoto Hildegard en Barend 1932, foto joodsmonument.nl)
Elias Frits en Adriana
Elias Frits (Frits) Broekman en zijn vrouw Adriana (Jeanne) Graveland , overleven als enigen van het gezin de oorlog. Jeanne Graveland is niet Joods. Ze wonen op een bovenwoning in de Bloemstraat nummer 50. Frits Broekman werkt bij het Arnhemse filiaal van de schoenhandel Presburg. Het gezin blijft een groot deel van de oorlog bezig met ontlopen van de Duitsers en hun helpers. Vreemd genoeg weten ze met hulp van een Nederlandse SS-buurman melding voor het Amsterdamse getto te vermijden.
De Duitsers pakken vanaf najaar 1942 ook de gemengd gehuwden aan. Er zijn razzia’s in de Arnhemse Steenstraat en de Bloemstraat, zoals bijvoorbeeld te zien op een in 2019 ontdekte foto. Mogelijk zijn deze gericht tegen de levendige zwarte handel in illegale of gestolen bonnen, of bedoeld om Joden of mannen voor de Arbeitseinsatz in Duitsland op te pakken. Zeker is dat niet. Wel dat Frits en Jeanne verraad uit de buurt, een inval in hun huis en een verhoor bij de Sicherheitsdienst aan de Utrechtsestraat weten te overleven.
(Razzia Bloemstraat mogelijk 1942, foto Arend Zantinge)
Tijdens operatie Market Garden op 17 september 1944 vallen er twee bommen in de Bloemstraat. Zeven buren komen daarbij om. Het gezin Broekman evacueert na een lange tocht via Hoenderloo, Barneveld en Soest naar Dokkum (Friesland), waar ze op drie verschillende adressen worden ondergebracht. Na de oorlog keren ze terug naar Arnhem. Jeanne doet veel moeite om gegevens van de vermiste familieleden te achterhalen. De oorlog achtervolgt Frits in zijn dromen. Hij overlijdt in 1971, 66 jaar oud. Jeanne overlijdt in 1995, 88 jaar oud. Zij kregen drie kinderen: Jacques (1929-2013), Rob (1937) en Cathy (1940). In mei 2018 plaatsen Rob en Cathy op een zuiltje een briefje met een foto van de winkel van hun grootouders aan de Wielakkerstraat. Rob heeft nog steeds de gele ster van zijn vader Frits.
De dans ontsprongen?
Van de familie Broekman komen uiteindelijk 63 personen niet meer terug. Jacques, Rob en Cathy schrijven er in 2013 een familiekroniek over met de veelzeggende titel 'De dans ontsprongen?'.
Peter Jetten
met dank aan Kees Bestebreurtje
december 2o21
(foto onder, Wielakkerstraat 40 te Arnhem, struikelstenen voor Isaac Broekman en Johanna Broekman- Klestadt)
Noten
*In de meeste gevallen waarin gevangenen werden "neergeschoten tijdens een poging om te ontsnappen", werden zij opzettelijk gedwongen langs de wachtposten te gaan om een reden te hebben om op hen te schieten. De bewakers die het dodelijke schot afvuurden, werden geschorst en onderworpen aan de speciale interne politie en een SS-rechtbank. De rechtszaken eindigden normaal gesproken in vrijspraak van de beschuldigde bewaker, die beweerde dat de gevangene werd neergeschoten in uitvoering van zijn taak (bron: Mauthausen Memorial).
** "Nederland-Westerbork-Auschwitz-Birkenau-Nederland", door Riek Broekman-Mendels.
Verwijzing
In het namenregister van joodsmonumentarnhem.nl zijn van de gezinnen van Aron Broekman en Isaac Broekman foto's en/of levensgeschiedenissen opgenomen.
Het verhaal van de gebroeders Broekman van de Wielakkerstraat is ook te lezen op de website Traces of War. Klik hier
Van de personen in dit verhaal genoemd, worden door Netwerk Oorlogsbronnen de persoonlijke gebeurtenissen verwerkt in hun tijdslijn.
Bronnen
Gegevens en beeldmateriaal uit dit artikel zijn grotendeels ontleend aan: Siriusstraat 41, Ernst, Jetty en Paultje Broekman-Dwinger, Kees Bestebreurtje, Papendrecht 2020 (uitgave in eigen beheer).
Over het buitenkamp Moerdijk (het Jodenkamp) van kamp Vught:
https://www.joodserfgoedrotterdam.nl/moerdijk/
'Nederland-Westerbork-Auschwitz-Birkenau-Nederland', door Riek Broekman-Mendels, Bakkeveen, jaartal onbekend, uitgave in eigen beheer.
De uitgave verscheen ook in een Hebreeuwse vertaling onder de titel: 'Het verhaal van Riek. Het dagboek van Riek Broekman'.
De Hebreeuwse uitgave werd verzorgd door dochter Lottie Broekman, woonachtig in Israel.
De Gelderlander van 02-07-2019
https://www.gelderlander.nl/arnhem-e-o/leerlingen-thomas-a-kempis-arnhem-herdenken-de-holocaust-dicht-bij-huis~a21f1db2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F
75jaarvrijheid.nl
https://gelderland.75jaarvrijheid.nl/artikel/2429396/razziafoto-steenstraat-symbolisch-voor-oorlogsleed-arnhemse-families
De dans ontsprongen?, familiekroniek van de familie Broekman, Jacques Broekman, Rob Broekman en Cathy Vaupell-Broekman, samengesteld door Martine Wilderom, Arnhem, Stichting Welzijn Ouderen Arnhem (SWOA), 2013.
De dans ontsprongen, het verhaal van Rob Broekman, door Bob Bakkenes, Airborne memories
https://www.airbornememories.nl/de-dans-ontsprongen/