menu  

Joods Monument Arnhem
Joods Monument Arnhem

Chronologie van de jodenvervolging in Arnhem

1933


1-3-1933 

Arnhemse Joden beginnen boycot van Duitsland.

1-11-1933

Eerste kindertransport van gevluchte Joodse kinderen uit Duitsland komt in Arnhem aan.

 

1938 

 

25-12-1938

Aankomst 27 Duitse vluchtelingen tussen 11 en 17 jaar uit Joods-orthodoxe gezinnen in Kinderoord Sonsbeek (het 'Koloniehuis') aan de  Schelmseweg 5 (hoek Waterbergseweg). In december 1939 sloot Huize Sonsbeek haar deuren. De meeste bewoners vertrokken naar Huize Kraaybeek in Driebergen.


1940

 

1-7-1940

Joden mogen geen lid meer zijn van de luchtbeschermingsdienst, 16 Arnhemse Joden  ontslagen.

1-8-1940
NSB-ers hangen anti-Joodse pamfletten op met name in de Roggestraat en de Steenstraat

22 op 23-9-1940

Politierapporten maken melding van het ingooien van etalageruiten van Joodse winkeliers in de Steenstraat 

5-10-1940 

Invoering van de 'ariërverklaring' voor ambtenaren en bestuurders. Joden worden ontslagen. 

14-10-1940

Besluit tot invoering persoonsbewijs; vooralsnog legitimatie via distributiestamkaart met aangehechte pasfoto.

 

1941

 

10-1-1941

'Bewijs van aanmelding' voor iedereen met tenminste 1 joodse voorouder á 1 gulden.

Poging om de synagoge aan de Pastoorstraat in brand te steken. Buurtgenoten en brandweer blussen voordat onherstelbare schade is aangericht.

15-1-1941
Enkele winkels van Joden geplunderd door NSB-ers en Duitsers.

27-1-1941
163 Arnhemse gezinnen, vooral uit Duitsland gevluchte Joden, moeten naar Amsterdam vertrekken.

27-1-1941 
Politie moet afstamming van personeel registreren.

27-2-1941

razzia in Arnhem (zie opmerking onderaan deze chronologie)

1-4-1941 (vanaf)

Persoonsbewijs (PB) verplicht voor elke Nederlander van 15 jaar en ouder.

4-7-1941
Dagbladen publiceren verboden gebieden voor Joden.

Zomer 1941 (vanaf)
Joden moeten hun gelden en bezittingen laten registreren en overdragen. Winkels of kleine joodse ondernemingen worden geliquideerd (115). Grote of economisch belangrijke joodse bedrijven worden voortgezet door niet-joden (
'geariseerd' ).

1-9-1941
De Duitse Sicherheitsdienst '
Außenstelle Arnheim' speelt onder leiding van 'Judensachbearbeiter' Willy Bühe, een cruciale rol in de wegvoering van talloze Joden uit Gelderland en Overijssel. Gevestigd in gebouw Kraton aan de Utrechtsestraat 55 (nu nr.85 hogeschool ArtEZ).

1-9-1941 

Joodse leerlingen niet meer naar openbare scholen, maar naar aparte Joodse scholen aan de Schoolstraat (ULO en lagere school) en de Marktstraat 12 (Joods Lyceum). 

15-9-1941

Vanaf deze datum zijn parken, café's, restaurant, bibliotheken, schouwburgen, musea en andere openbare gelegenheden voor Joden verboden. 

7 en 8-10-1941
Razzia in Arnhem en omgeving, 64 van de 130 mensen niet thuis. Twee personen de volgende dag gepakt. Onder hen 7 Arnhemmers. Naar Mauthausen gedeporteerd, de laatste komt eind november om.

 

1942

 

10-1-1942

Door de Duitsers werkloos gemaakte Joodse mannen worden overgebracht naar werkkampen, die vooral in het noorden en oosten liggen. Deze "werkverruimingskampen' uit de crisistijd worden de wachtkamers voor kamp Westerbork (totaal in Nederland 40 kampen, 5200 joden)

26-1-1942
W.J. de Rijke procureur-generaal en fungerend hoofd van politie pleit voor een scherp onderzoek naar alle joden die zich verborgen houden.

11-3-1942

Opnieuw een poging om de synagoge aan de Pastoorstraat in brand te steken.
3-5-1942
Joden wordt verplicht een ster te dragen. 
Op de Kippenmarkt 1 (Rabbinaatshuis) liggen ze klaar vier cent per stuk en een textielpunt.

14-5-1942
Vitesse 50 jaar, erewedstrijd tegen Ajax met defilé in vorm van een 'V' (van Vitesse en Victorie). In 1942 verbod voor Joodse spelers en supporters. Bestuurslid Herbert Mogendorff duikt onder.
24-6-1942
Joden moeten fietsen inleveren.
15-7-1942
Burgemeester Bloemers moet melden hoeveel Joden er in Arnhem zijn en een lijst met namen opsturen aan de bezetter (Joden in Nederland moeten zich beschikbaar stellen voor 'werkverruiming in Duitsland').
15-7-1942
Eerste transport van Joden van Westerbork naar Auschwitz. Joden zijn afkomstig uit Amsterdam, in de herfst zijn Joden uit de provincie aan de beurt.
2 op 3-10-1942 

Alle Joodse mannen worden vanuit de werkkampen in Nederland naar kamp Westerbork gedeporteerd, ook hun vrouwen en kinderen thuis onder het mom van 'gezinshereniging'. In Arnhem vertrekken zij vanuit het verzamelcentrum, de St.Eusebiusschool aan de Utrechtsestraat (nu aan de Vijfzinnenstraat, huisvesting Introdans), waar zij de nacht doorbrengen.  

Ook worden achtendertig z.g. Palestina-pioniers in Huize Voorburg in Elden opgepakt en afgevoerd naar kamp Westerbork. De meesten worden in januari 1944 gedeporteerd naar kamp Bergen Belsen. Twaalf van hen overleven de kampen niet, zeven worden uitgeruild.

16-11-1942
Bespreking in Außenstelle Arnheim met burgemeesters en politiechefs uit 24 Gelderse en Overijsselse gemeenten met de opdracht voor de gemeenten om alle Joden op te pakken en weg te voeren naar Westerbork.
van 17 op 18-11-1942
Grote razzia, 200 Joden opgepakt, naar Westerbork gedeporteerd, velen vertrekken al op 23 november naar Auschwitz om te worden vermoord.
10-12-1942
Grote razzia, ook 
oude en zieke mensen worden opgehaald, onder wie de bewoners van Beth Miklot Lezikno, het Joods bejaardenhuis aan de Markt 5. De dag erop 11 december 1942 vindt de ontruiming van het “Jongenshuis” op de Amsterdamseweg plaats, het doorgangsziekenhuis voor Joden met een broze gezondheid (officieel het voormalig Rotterdams kindertehuis}. De bewoners, veelal vluchtelingen uit Nazi-Duitsland, worden opgepakt en gedeporteerd naar kamp Westerbork.


1943

 

Voorjaar 1943
Befehlshaber der Sicherheitspolizei stelt ƒ 1000 beschikbaar aan de Außenstelle Arnheim voor een premie van ƒ 10 per aangegeven ondergedoken Jood.
1-2-1943
Leiding van de Arnhemse politie wil scherpere controle op joden op straat.
29-3-1943
Rauter laat bekendmaken dat met ingang van 10 april alle provincies (m.u.v.Utrecht, Noord- en Zuid-Holland) ‘Judenrein’ moeten zijn.
7/8-4-1943
Uit diverse Arnhemse ziekenhuizen worden joodse personeelsleden opgehaald. Samen met de patiënten uit het joodse (doorgangs)ziekenhuis aan de Amsterdamseweg 1-3 worden 44 patiènten per bus naar Westerbork naar gebracht.
8-4-1943
'Beschikking' van Rauter aangekondigd in de Arnhemsche Courant d.d.31 maart 1943: de laatste groep Joden uit Arnhem moet zich melden op het station voor transport naar kamp Vught.
 Het zijn voornamelijk medewerkers van de Joodse Raad en een aantal statelozen, die misschien over het hoofd waren gezien. De juristen mr. Mozes Jacob Wolff (1879-1957) en mr. Alex Roselaar (1914-2002), weten op het laatste moment onder te duiken. 

 

1944

 

17-9-1944
Operatie Market Garden

23-9-1944

Evacuatie van ca. 90.000 bewoners uit Arnhem. Achtergebleven Joodse onderduikers trekken mee de stad uit.

 

Opmerking
In deze chronologie zijn de belangrijkste razzia´s op Joden in Arnhem vermeld. Onvermeld zijn de talloze individuele arrestaties van Joodse Arnhemmers.

Geschiedenis

Chronologie van de jodenvervolging in Arnhem

1933


1-3-1933 

Arnhemse Joden beginnen boycot van Duitsland.

1-11-1933

Eerste kindertransport van gevluchte Joodse kinderen uit Duitsland komt in Arnhem aan.

 

1938 

 

25-12-1938

Aankomst 27 Duitse vluchtelingen tussen 11 en 17 jaar uit Joods-orthodoxe gezinnen in Kinderoord Sonsbeek (het 'Koloniehuis') aan de  Schelmseweg 5 (hoek Waterbergseweg). In december 1939 sloot Huize Sonsbeek haar deuren. De meeste bewoners vertrokken naar Huize Kraaybeek in Driebergen.


1940

 

1-7-1940

Joden mogen geen lid meer zijn van de luchtbeschermingsdienst, 16 Arnhemse Joden  ontslagen.

1-8-1940
NSB-ers hangen anti-Joodse pamfletten op met name in de Roggestraat en de Steenstraat

22 op 23-9-1940

Politierapporten maken melding van het ingooien van etalageruiten van Joodse winkeliers in de Steenstraat 

5-10-1940 

Invoering van de 'ariërverklaring' voor ambtenaren en bestuurders. Joden worden ontslagen. 

14-10-1940

Besluit tot invoering persoonsbewijs; vooralsnog legitimatie via distributiestamkaart met aangehechte pasfoto.

 

1941

 

10-1-1941

'Bewijs van aanmelding' voor iedereen met tenminste 1 joodse voorouder á 1 gulden.

Poging om de synagoge aan de Pastoorstraat in brand te steken. Buurtgenoten en brandweer blussen voordat onherstelbare schade is aangericht.

15-1-1941
Enkele winkels van Joden geplunderd door NSB-ers en Duitsers.

27-1-1941
163 Arnhemse gezinnen, vooral uit Duitsland gevluchte Joden, moeten naar Amsterdam vertrekken.

27-1-1941 
Politie moet afstamming van personeel registreren.

27-2-1941

razzia in Arnhem (zie opmerking onderaan deze chronologie)

1-4-1941 (vanaf)

Persoonsbewijs (PB) verplicht voor elke Nederlander van 15 jaar en ouder.

4-7-1941
Dagbladen publiceren verboden gebieden voor Joden.

Zomer 1941 (vanaf)
Joden moeten hun gelden en bezittingen laten registreren en overdragen. Winkels of kleine joodse ondernemingen worden geliquideerd (115). Grote of economisch belangrijke joodse bedrijven worden voortgezet door niet-joden (
'geariseerd' ).

1-9-1941
De Duitse Sicherheitsdienst '
Außenstelle Arnheim' speelt onder leiding van 'Judensachbearbeiter' Willy Bühe, een cruciale rol in de wegvoering van talloze Joden uit Gelderland en Overijssel. Gevestigd in gebouw Kraton aan de Utrechtsestraat 55 (nu nr.85 hogeschool ArtEZ).

1-9-1941 

Joodse leerlingen niet meer naar openbare scholen, maar naar aparte Joodse scholen aan de Schoolstraat (ULO en lagere school) en de Marktstraat 12 (Joods Lyceum). 

15-9-1941

Vanaf deze datum zijn parken, café's, restaurant, bibliotheken, schouwburgen, musea en andere openbare gelegenheden voor Joden verboden. 

7 en 8-10-1941
Razzia in Arnhem en omgeving, 64 van de 130 mensen niet thuis. Twee personen de volgende dag gepakt. Onder hen 7 Arnhemmers. Naar Mauthausen gedeporteerd, de laatste komt eind november om.

 

1942

 

10-1-1942

Door de Duitsers werkloos gemaakte Joodse mannen worden overgebracht naar werkkampen, die vooral in het noorden en oosten liggen. Deze "werkverruimingskampen' uit de crisistijd worden de wachtkamers voor kamp Westerbork (totaal in Nederland 40 kampen, 5200 joden)

26-1-1942
W.J. de Rijke procureur-generaal en fungerend hoofd van politie pleit voor een scherp onderzoek naar alle joden die zich verborgen houden.

11-3-1942

Opnieuw een poging om de synagoge aan de Pastoorstraat in brand te steken.
3-5-1942
Joden wordt verplicht een ster te dragen. 
Op de Kippenmarkt 1 (Rabbinaatshuis) liggen ze klaar vier cent per stuk en een textielpunt.

14-5-1942
Vitesse 50 jaar, erewedstrijd tegen Ajax met defilé in vorm van een 'V' (van Vitesse en Victorie). In 1942 verbod voor Joodse spelers en supporters. Bestuurslid Herbert Mogendorff duikt onder.
24-6-1942
Joden moeten fietsen inleveren.
15-7-1942
Burgemeester Bloemers moet melden hoeveel Joden er in Arnhem zijn en een lijst met namen opsturen aan de bezetter (Joden in Nederland moeten zich beschikbaar stellen voor 'werkverruiming in Duitsland').
15-7-1942
Eerste transport van Joden van Westerbork naar Auschwitz. Joden zijn afkomstig uit Amsterdam, in de herfst zijn Joden uit de provincie aan de beurt.
2 op 3-10-1942 

Alle Joodse mannen worden vanuit de werkkampen in Nederland naar kamp Westerbork gedeporteerd, ook hun vrouwen en kinderen thuis onder het mom van 'gezinshereniging'. In Arnhem vertrekken zij vanuit het verzamelcentrum, de St.Eusebiusschool aan de Utrechtsestraat (nu aan de Vijfzinnenstraat, huisvesting Introdans), waar zij de nacht doorbrengen.  

Ook worden achtendertig z.g. Palestina-pioniers in Huize Voorburg in Elden opgepakt en afgevoerd naar kamp Westerbork. De meesten worden in januari 1944 gedeporteerd naar kamp Bergen Belsen. Twaalf van hen overleven de kampen niet, zeven worden uitgeruild.

16-11-1942
Bespreking in Außenstelle Arnheim met burgemeesters en politiechefs uit 24 Gelderse en Overijsselse gemeenten met de opdracht voor de gemeenten om alle Joden op te pakken en weg te voeren naar Westerbork.
van 17 op 18-11-1942
Grote razzia, 200 Joden opgepakt, naar Westerbork gedeporteerd, velen vertrekken al op 23 november naar Auschwitz om te worden vermoord.
10-12-1942
Grote razzia, ook 
oude en zieke mensen worden opgehaald, onder wie de bewoners van Beth Miklot Lezikno, het Joods bejaardenhuis aan de Markt 5. De dag erop 11 december 1942 vindt de ontruiming van het “Jongenshuis” op de Amsterdamseweg plaats, het doorgangsziekenhuis voor Joden met een broze gezondheid (officieel het voormalig Rotterdams kindertehuis}. De bewoners, veelal vluchtelingen uit Nazi-Duitsland, worden opgepakt en gedeporteerd naar kamp Westerbork.


1943

 

Voorjaar 1943
Befehlshaber der Sicherheitspolizei stelt ƒ 1000 beschikbaar aan de Außenstelle Arnheim voor een premie van ƒ 10 per aangegeven ondergedoken Jood.
1-2-1943
Leiding van de Arnhemse politie wil scherpere controle op joden op straat.
29-3-1943
Rauter laat bekendmaken dat met ingang van 10 april alle provincies (m.u.v.Utrecht, Noord- en Zuid-Holland) ‘Judenrein’ moeten zijn.
7/8-4-1943
Uit diverse Arnhemse ziekenhuizen worden joodse personeelsleden opgehaald. Samen met de patiënten uit het joodse (doorgangs)ziekenhuis aan de Amsterdamseweg 1-3 worden 44 patiènten per bus naar Westerbork naar gebracht.
8-4-1943
'Beschikking' van Rauter aangekondigd in de Arnhemsche Courant d.d.31 maart 1943: de laatste groep Joden uit Arnhem moet zich melden op het station voor transport naar kamp Vught.
 Het zijn voornamelijk medewerkers van de Joodse Raad en een aantal statelozen, die misschien over het hoofd waren gezien. De juristen mr. Mozes Jacob Wolff (1879-1957) en mr. Alex Roselaar (1914-2002), weten op het laatste moment onder te duiken. 

 

1944

 

17-9-1944
Operatie Market Garden

23-9-1944

Evacuatie van ca. 90.000 bewoners uit Arnhem. Achtergebleven Joodse onderduikers trekken mee de stad uit.

 

Opmerking
In deze chronologie zijn de belangrijkste razzia´s op Joden in Arnhem vermeld. Onvermeld zijn de talloze individuele arrestaties van Joodse Arnhemmers.

 

Locatie Joods Monument Arnhem:
Kippenmarkt/Jonas Daniël Meijerplaats