Jans Askes
Op 26 september 2024 werden op Van Heemstralaan 90 twee struikelstenen gelegd voor Eduard de Metz en zijn vrouw Fronika van Bever. Het echtpaar was liberaal Joods en internationaal georiënteerd, Eduard was lid van de vrijmetselaarsloge “De Geldersche Broederschap” in Arnhem. De vrijmetselaarsstichting Zikaron legde de stenen ter nagedachtenis aan hen. In dit artikel worden hun lotgevallen beschreven.
De familie De Metz
Eduard de Metz werd op 23 april 1882 in Amsterdam geboren als zoon van koopman Benjamin David de Metz en Sara Voorzanger. Eduard groeide op in een gezin van tien kinderen. In 1903 verhuisde het gezin naar België. Hij trouwde op 14 juli 1908 in Amsterdam met de daar op 29 december 1878 geboren Fronika (Veronica) van Bever. Het echtpaar vestigde zich onder de rook van Brussel. Ze kregen twee dochters, Seraphine Betsy (Ina, 1909-1919) en Elisabeth Henriette (Elly, 1912-1942).
(Algemeen Handelsblad, 14-07-1908)
(Algemeen Handelsblad, 25-09-1909)
Eduard de Metz verhuisde in de loop van 1917 naar Arnhem. Hij was handelsagent van beroep. Het gezin woonde achtereenvolgens op Pontanuslaan 30, Jansbuitensingel 11, Bouriciusstraat 16 en tenslotte zes jaren Van Heemstralaan 90. Betje van Bever-Bendien, de moeder van Veronica en sinds 1884 weduwe van Raphaël van Bever, woonde bij hen in zoals blijkt uit de rouwadvertentie hieronder.
(Arnhemsche Courant, 02-06-1919)
(De Pontanuslaan in vroegere tijden. De familie de Metz woonde in een tussenwoning, zoals de woningen rechts op de foto, foto GA)
Begin 1935 betrok het gezin een riante, nieuwe hoekwoning op Van Heemstralaan 90. Ook zocht het echtpaar hulp in de huishouding met advertenties voor een nette dienstbode die zelfstandig kon koken. Blijkbaar was het lastig om een hulp te krijgen, want in 1939 werd een hoog loon geboden.
(advertenties Arnhemsche Courant, 30-12-1930)
Vrijmetselarij
Eduard was lid van de vrijmetselaars. Deze streven naar geestelijke en morele verheffing, onderlinge waardering en wederzijdse hulp. Onder de nazi’s werden zij als politieke dissidenten vervolgd en in kampen opgesloten. Tussen de 80.000 en de 200.000 werden er omgebracht. Eduard liep dus extra gevaar om te worden opgepakt. Als een van de weinige joden in Arnhem was hij lid van de plaatselijke Loge 'De Geldersche Broederschap'.
Naast het lidmaatschap van de vrijmetselaars, was het gezin ook betrokkken bij de Joodse gemeenschap in Arnhem. Zo was Veronica secretaresse van het comité dat in 1924 een liefdadigheidsavond organiseerde in de stadsschouwburg ten bate van het Centraal Israëlietisch Weeshuis in Utrecht.
(Van Heemstralaan 90 in 2024, foto auteur)
Via Amsterdam naar Auschwitz
In de loop van 1941 werd het Joden moeilijk gemaakt om nog hun beroep uit te oefenen. Misschien besloot de familie daarom om goedkoper te gaan wonen. Nog datzelfde jaar verhuisden ze naar Amsterdam. Daar was ook hun inmiddels getrouwde dochter Elly komen te wonen. Het laatste adres van Eduard en Fronika was Stationskade 1.
In oktober 1942 probeerden Eduard en Fronika de Belgische grens over te steken. Mogelijk waren ze op weg naar familie in veiliger België. Helaas werden ze gesnapt en op 18 oktober vastgezet in kamp Haaren, een voorloper van het naburige kamp Vught. Op 7 november 1942 - nog geen drie weken later - werden ze afgevoerd naar kamp Westerbork en daarna naar Auschwitz gedeporteerd. Daar werden zij op 13 november 1942 vergast. Moeder Betje van Bever bleef achter in Amsterdam en overleed daar op 28 november 1942. Zij werd 91 jaar oud. De familie plaatste een sober overlijdensbericht zonder de bezetter op een spoor te zetten.
(Rouwadvertentie in het Joodsche Weekblad van 04-12-1942)
Elly de Metz
In 1935 verloofde Elly zich met de niet-Joodse Wilke Nicolaas Veldhuis, maar de verloving ging uit. Was ze gemengd gehuwd geweest, dan had Elly de Holocaust mogelijk overleefd.
(Arnhemsche Courant van 16-04-1935)
Hoe het ook zij, Elly trouwde in 1940 met de Joodse koopman John Sanders. Het echtpaar woonde op Beethovenstraat 103-IV in Amsterdam.
(Arnhemsche Courant van 15-08-1940)
In de zomer van 1942 besloot Elly om Nederland te verlaten. Ze deed haar Jodenster af en stapte met een vals persoonsbewijs op de trein naar Maastricht. Daar werd ze op het station door de politie gearresteerd. Ze werd ervan verdacht dat ze naar Zwitserland wilde vluchten, wat waarschijnlijk ook zo was. Elly werd afgevoerd naar kamp Westerbork. Op 12 december 1942 moest ze op de trein naar Auschwitz, waar ze drie dagen na aankomst werd vergast.
Haar man John Sanders overleefde de holocaust evenmin. Vanuit kamp Westerbork werd hij op 9 november 1942 samen met zijn schoonouders op de trein naar Auschwitz gezet. Bij aankomst werd de 29-jarige John eruit gepikt om als dwangarbeider te werken. Hij stierf volgens opgave van het Rode Kruis in een van de naburige werkkampen op 31 maart 1944.
Struikelstenen
(struikelstenen voor Eduard de Metz en Fronika van Bever, foto auteur)
In september 2024 werden op initiatief van de vrijmetselaarsstichting Zikaron voor Eduard en Fronika de Metz twee struikelstenen gelegd(1). Daarmee kregen zij als Joodse vrijmetselaars en slachtoffers van het nationaalsocialisme, een zichtbare plek in Arnhem.
december 2024
Noten
(1) De Stichting Zikaron is voornemens om voor Betje van Bever-Bendien, de moeder van Veronica, tevens een struikelsteen te leggen
Verwijzing
Op de persoonlijke pagina's van Eduard de Metz, Fronika van Bever, Betje van Bever-Bendien wordt verwezen naar dit verhaal.
In het lentenummer van 2025 zal in het wijkblad de Penseelstreek van de hand van de auteur een artikel verschijnen over de bewoners van het pand van Heemstralaan 90.
Bronnen
https://www.gedenkplaatskamphaaren.nl/personen/allebiogrammen/
Arnhems adressenboek t/m 1942
Verhalen →
Jans Askes
Op 26 september 2024 werden op Van Heemstralaan 90 twee struikelstenen gelegd voor Eduard de Metz en zijn vrouw Fronika van Bever. Het echtpaar was liberaal Joods en internationaal georiënteerd, Eduard was lid van de vrijmetselaarsloge “De Geldersche Broederschap” in Arnhem. De vrijmetselaarsstichting Zikaron legde de stenen ter nagedachtenis aan hen. In dit artikel worden hun lotgevallen beschreven.
De familie De Metz
Eduard de Metz werd op 23 april 1882 in Amsterdam geboren als zoon van koopman Benjamin David de Metz en Sara Voorzanger. Eduard groeide op in een gezin van tien kinderen. In 1903 verhuisde het gezin naar België. Hij trouwde op 14 juli 1908 in Amsterdam met de daar op 29 december 1878 geboren Fronika (Veronica) van Bever. Het echtpaar vestigde zich onder de rook van Brussel. Ze kregen twee dochters, Seraphine Betsy (Ina, 1909-1919) en Elisabeth Henriette (Elly, 1912-1942).
(Algemeen Handelsblad, 14-07-1908)
(Algemeen Handelsblad, 25-09-1909)
Eduard de Metz verhuisde in de loop van 1917 naar Arnhem. Hij was handelsagent van beroep. Het gezin woonde achtereenvolgens op Pontanuslaan 30, Jansbuitensingel 11, Bouriciusstraat 16 en tenslotte zes jaren Van Heemstralaan 90. Betje van Bever-Bendien, de moeder van Veronica en sinds 1884 weduwe van Raphaël van Bever, woonde bij hen in zoals blijkt uit de rouwadvertentie hieronder.
(Arnhemsche Courant, 02-06-1919)
(De Pontanuslaan in vroegere tijden. De familie de Metz woonde in een tussenwoning, zoals de woningen rechts op de foto, foto GA)
Begin 1935 betrok het gezin een riante, nieuwe hoekwoning op Van Heemstralaan 90. Ook zocht het echtpaar hulp in de huishouding met advertenties voor een nette dienstbode die zelfstandig kon koken. Blijkbaar was het lastig om een hulp te krijgen, want in 1939 werd een hoog loon geboden.
(advertenties Arnhemsche Courant, 30-12-1930)
Vrijmetselarij
Eduard was lid van de vrijmetselaars. Deze streven naar geestelijke en morele verheffing, onderlinge waardering en wederzijdse hulp. Onder de nazi’s werden zij als politieke dissidenten vervolgd en in kampen opgesloten. Tussen de 80.000 en de 200.000 werden er omgebracht. Eduard liep dus extra gevaar om te worden opgepakt. Als een van de weinige joden in Arnhem was hij lid van de plaatselijke Loge 'De Geldersche Broederschap'.
Naast het lidmaatschap van de vrijmetselaars, was het gezin ook betrokkken bij de Joodse gemeenschap in Arnhem. Zo was Veronica secretaresse van het comité dat in 1924 een liefdadigheidsavond organiseerde in de stadsschouwburg ten bate van het Centraal Israëlietisch Weeshuis in Utrecht.
(Van Heemstralaan 90 in 2024, foto auteur)
Via Amsterdam naar Auschwitz
In de loop van 1941 werd het Joden moeilijk gemaakt om nog hun beroep uit te oefenen. Misschien besloot de familie daarom om goedkoper te gaan wonen. Nog datzelfde jaar verhuisden ze naar Amsterdam. Daar was ook hun inmiddels getrouwde dochter Elly komen te wonen. Het laatste adres van Eduard en Fronika was Stationskade 1.
In oktober 1942 probeerden Eduard en Fronika de Belgische grens over te steken. Mogelijk waren ze op weg naar familie in veiliger België. Helaas werden ze gesnapt en op 18 oktober vastgezet in kamp Haaren, een voorloper van het naburige kamp Vught. Op 7 november 1942 - nog geen drie weken later - werden ze afgevoerd naar kamp Westerbork en daarna naar Auschwitz gedeporteerd. Daar werden zij op 13 november 1942 vergast. Moeder Betje van Bever bleef achter in Amsterdam en overleed daar op 28 november 1942. Zij werd 91 jaar oud. De familie plaatste een sober overlijdensbericht zonder de bezetter op een spoor te zetten.
(Rouwadvertentie in het Joodsche Weekblad van 04-12-1942)
Elly de Metz
In 1935 verloofde Elly zich met de niet-Joodse Wilke Nicolaas Veldhuis, maar de verloving ging uit. Was ze gemengd gehuwd geweest, dan had Elly de Holocaust mogelijk overleefd.
(Arnhemsche Courant van 16-04-1935)
Hoe het ook zij, Elly trouwde in 1940 met de Joodse koopman John Sanders. Het echtpaar woonde op Beethovenstraat 103-IV in Amsterdam.
(Arnhemsche Courant van 15-08-1940)
In de zomer van 1942 besloot Elly om Nederland te verlaten. Ze deed haar Jodenster af en stapte met een vals persoonsbewijs op de trein naar Maastricht. Daar werd ze op het station door de politie gearresteerd. Ze werd ervan verdacht dat ze naar Zwitserland wilde vluchten, wat waarschijnlijk ook zo was. Elly werd afgevoerd naar kamp Westerbork. Op 12 december 1942 moest ze op de trein naar Auschwitz, waar ze drie dagen na aankomst werd vergast.
Haar man John Sanders overleefde de holocaust evenmin. Vanuit kamp Westerbork werd hij op 9 november 1942 samen met zijn schoonouders op de trein naar Auschwitz gezet. Bij aankomst werd de 29-jarige John eruit gepikt om als dwangarbeider te werken. Hij stierf volgens opgave van het Rode Kruis in een van de naburige werkkampen op 31 maart 1944.
Struikelstenen
(struikelstenen voor Eduard de Metz en Fronika van Bever, foto auteur)
In september 2024 werden op initiatief van de vrijmetselaarsstichting Zikaron voor Eduard en Fronika de Metz twee struikelstenen gelegd(1). Daarmee kregen zij als Joodse vrijmetselaars en slachtoffers van het nationaalsocialisme, een zichtbare plek in Arnhem.
december 2024
Noten
(1) De Stichting Zikaron is voornemens om voor Betje van Bever-Bendien, de moeder van Veronica, tevens een struikelsteen te leggen
Verwijzing
Op de persoonlijke pagina's van Eduard de Metz, Fronika van Bever, Betje van Bever-Bendien wordt verwezen naar dit verhaal.
In het lentenummer van 2025 zal in het wijkblad de Penseelstreek van de hand van de auteur een artikel verschijnen over de bewoners van het pand van Heemstralaan 90.
Bronnen
https://www.gedenkplaatskamphaaren.nl/personen/allebiogrammen/
Arnhems adressenboek t/m 1942